معماری سردرخانه های سنندج

معماری سر درخانه ها
یکی از فضاهای مهم در معماری بناهای سنندج که از اهمیت ویژه ای برخوردار است، سردرسازی بناهای این شهر است. تعدد و کثرت سردرهای زیبا در سنندج موجب پیدایش معماری  ویژه با تفاوت ها و تمایزهای گوناگون شده است.
هنر سردرسازی در سنندج بستگی به وضعیت طبقاتی صاحبان آنها داشته و دارد. به عنوان مثال سردر خانه یک خانواده اعیان با سردر منزل یک پیشه ور تفاوت داشت؛ اما یک نکته در آن مشترک است، و آن حفظ اصول هنری و رعایت شئون معماری است.

با توجه به این اشاره موجز می توان هنر سردر سازی را با توجه به میزان سرمایه گذاری به دو نوع تقسیم کرد:

سردر ورودی منازل اعیانی:
سردرهای منازل اعیانی عموماً دارای یک هشتی ، یا به صورت نیم دایره بود که در اطراف مدخل ورودی، حجره هایی با سکوهای وسیع اما کم عرض برای نشستن مراجعین منزل یا فرزندان صاحب خانه پدید می آورد. پس از آن، هشتی و دالانی مسقف قرار داشت.سر در ورودی منازل طبقه متوسط: سردر سازی طبقه متوسط، چون پیشه وران، تجار، کاسب ها و… نیز به تبع اصول معماری سنتی ، عموماً به صورت هشتی و دهلیز و فضاهای باز و گاه بسته و طبعاً در ابعاد و اندازه های کوچک تر بود. در منازل طبقات اجتماعی پایین تر، عناصر خواجه نشین یعنی سکوهای داخلی و خارجی حذف می شد.

مهم ترین نکته ای که در سردرهای قدیمی منازل شهر سنندج به چشم می خورد، هنر آجر تراشی و نماسازی تزیینی این فضاها است که در سردر منازل اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی به اوج رسید. خلاقیت طرح و نقش های متنوع و هماهنگ و ترکیب عناصر تزیینی،  ویژگی منحصر به فرد این سردرها است. قوس های مورد استفاده عموماً از نوع نیم دایره و ابرویی بود و از طرح های هندسی و اسلیمی و گل  و بته ، به عنوان طرح های تزیینی استفاده می شد. از ستون نماها نیز به نحو بسیار ماهرانه بهره گرفته می شد.

از سردرهای قدیمی می توان به سردر نیم هشتی عمارت مشیر دیوان، سردر منزل شجاع لشکر، سردر منزل محمد باقر غیاثی و سردر منزل ملا لطف الله شیخ الاسلام که به دوره قاجار تعلق دارند، اشاره کرد.

سردرهای جدیدتر ولی از نوع عالی نیز در این میان از جایگاه ویژه ای برخوردار هستند از جمله :
سردر عمارت آصف که به صورت نیم هشتی است ، اما اتصال خطوط و حرکت نرم آن حکایت از نوعی معماری ایرانی دارد.

از دیگر سردرهای زیبا و حائز اهمیت شهر سنندج می توان به
سردر منزل فهیم که تنها عنصر باقی مانده از این منزل است،سردر منزل فرید الملک جواهری، سردر منزل خان خانان، سردر منزل اشرف نظام (از این منزل نیز تنها سردر آن باقی مانده است)  اشاره کرد.

بناهای حکومتی

عمارت خسروآباد
عمارت خسروآباد در بلوار شبلی ( خسرو آباد سابق) شهر سنندج قرار دارد. تاریخ بنای اولیه عمارت و باغ به طور دقیق مشخص  نیست، ولی پاره ای از منابع تاریخی، زمان ساخت اولیه آن را به زمان ” خسروخان اول اردلان” و هم زمان با حکومت کریم خان زند نسبت می دهند.

در سال ۱۲۲۳هـ.ق ” امان اله خان اردلان” حکمران مقتدرکردستان، برای فرزندنش خسرو خان ناکام بخش های دیگری از جمله عمارت سر در را به این بنا اضافه نمود.

مجموعه عمارت و باغ خسروآباد افزون بر دو بخش اصلی ، یعنی قصر سلطنتی با ورودی ستون دار ، در بخش غربی و ساختمان شرقی با ایوان ستون دار مشرف بر صحن عمارت و فضای بیرونی بنا، دارای فضاهای دیگری چون حمام، اتاق قاپچیان ( یا قاپوچی یعنی حاجب و دربان ) و خدمتکاران است.

تزیینات معماری این بنا شامل گج بری، آجر کاری، اُرُسی (نوعی در قدیمی که دارای چهارچوب مخصوص بوده و با بالا و پایین رفتن باز و بسته می شده است)های زیبا همراه با پنجره های رنگی و حوض چلیپا (صلیب ) شکل داخل حیاط عمارت است که در کنار فضای سبز قدیمی و کهنسال آن، از ویژگی های شاخص عمارت خسرو آباد به شمار می رود. عمارت خسروآباد شاخص ترین بنای استان کردستان است که به عنوان مقر حکومت والیان اردلان مورد استفاده قرار می گرفت.

ساختمان شهرداری سنندج
ساختمان شهرداری در ضلع جنوب خیابان امام خمینی ، کمی پایین تر از مسجد جامع سنندج قرار دارد. این بنا که اولین ساختمان شهرداری  در شهر سنندج است، در سه طبقه ساخته شده و از فضاهای مختلفی برخوردار است.

نمای این ساختمان از سمت خیابان امام خمینی، سنگی است و در نمای داخلی آن در ضلع جنوبی، ترکیبی از سنگ و آجر به کار رفته است. استفاده از سنگ و آجر در نماهای ساختمان و همچنین استفاده از پیچ و مهره برای اتصال تیر آهن های سقف، از ویژگی های این ساختمان است.

این ساختمان در زمان دولت دکتر مصدق و توسط استاد” ابراهیم مختار پوریان ” معمار قدیمی و سرشناس سنندجی ساخته شده است.