معرفی مساجد استان کردستان

مسجد آویهنگ
این مسجد در مرکز روستای ” آویهنگ” در دهستان ” ژاوه رود” غربی از بخش ” کلاترزان” شهرستان سنندج واقع شده است.

مسجد آویهنگ شبستانی است که در دو طبقه شکل گرفته است و تنها از نظر تعداد ستون های چوبی با مسجد رشید قلعه بیگی و میرزا فرج الله تفاوت دارد. (در هر دو ، شبستان در پشت بام قرار گرفته است.)

مسجد دارای دو بخش است؛ یکی بخش قدیمی و بخش دیگر که الحاقی است. بخش قدیمی یا همان طبقه نخست، شامل یک شبستان با محوطه مستطیل شکل، حوض خانه و یک اتاق ورودی است. بخش الحاقی در طبقه بالا، افزون بر یک شبستان مشابه طبقه همکف، دارای غسالخانه و یک اتاق است.

ویژگی بارز تزیینات بنا، استفاده از قوس های نیم دایره متداول عصر قاجاریه است. سر ستون های چوبی با آیات قرآنی، تاریخ ساخت و نام خلفای مذهب اهل تسنن زینت یافته است.
مسجد جامع تورجان
” تورجان” یکی از روستاهای شهرستان سقز و مرکز دهستان تورجان است که در۲۰ کیلومتری غرب مسیر سقز- بوکان قرار دارد. مسجد قدیمی در داخل روستای تورجان قرار دارد و از نظر معماری در زمره مساجد سبک بومی منطقه کردستان است.

بنای این مسجد دارای یک شبستان اصلی با شش ستون در دو ردیف سه تایی است.

در ضلع غربی شبستان محوطه ای وجود دارد، که ایوانی ستون دار رو به سمت جنوب در آن مشاهده می شود. در ضلع جنوبی شبستان سه ستون چوبی تعبیه شده است. مسجد روی یک صفه سنگ چین شده، ساخته شده است. در مقابل ایوان جنوبی، بقایای حوض آبی وجود دارد که تمامی از سنگ تراشیده شده است.عمده مصالح این مسجد از سنگ، خشت و آجر است. در سقف نیز تیرهای چوبی به کار رفته است. در ورودی اصلی و قدیمی مسجد با دخل و تصرف های جدید در بنا مسدود ، و این امر موجب شد تا ورودی دیگری در ضلع غربی ایجاد شود. در بالای این ورودی سنگ نبشته ای دیده می شود که زمان ساخت مسجد را در تاریخ ۱۲۵۸هـ. ق نشان می دهد. روی این کتیبه سنگی افزون بر تاریخ ساخت و مرمت مسجد، ابیاتی نیز حک شده است.

معماری این مسجد و سابقه تاریخی و فرهنگی روستای تورجان از اهمیت خاصی برخوردار است.
مسجد خسرو آباد گروس
این بنا در روستای ” خسرو آباد”، در ۴۵ کیلومتری شرق بیجار واقع است. بنای مسجد به دوران قاجار تعلق دارد و با توجه به نام مسجد، احتمال دارد توسط “خسروخان اردلان” ساخته شده باشد.

این مسجد دارای شبستانی است که با شش ستون مدور قطور آجری و پانزده گنبد مسقف شده است. این بنا شامل مصلای تابستان در ضلع شمالی، ایوان جنوبی و حجره هایی برای استراحت طلاب و خادمین است.

از عمده تزیینات مسجد می توان به آجر کاری و طرح های گوناگون در بخش های داخلی و خارجی آن اشاره کرد. چشمه ی جوشان و پر آبی که نزدیک مسجد وجود دارد از گذشته های دور در آب نمای حیاط مسجد جریان داشته است.

این مسجد نیز به سبک مساجد خاص کردستان ساخته شده و ویژگی آن یک ایوان جنوبی، شبستان ستون دار در پشت آن و یک حیاط ، مقابل آن است. این مسجد که متأثر از معماری مسجد جامع سنندج است، از بناهای ارزشمند استان به شمارمی رود.
مسجد خورشید لقا خانم
این مسجد که در مجاورت عمارت “مشیر دیوان” سنندج قرار دارد، به سبک مسجدهای شبستانی منطقه کردستان است؛ یعنی دارای یک حیاط با آب نما در ضلع جنوبی است که ایوان ستون دار و شبستانی با چهار ستون چوبی در ضلع شمالی آن قرار دارد. بنا دریک طبقه ساخته شده و در طرفین شبستان اصلی، راهرو با قوس های نیم دایره و راه پله مشاهده می شود.

از ویژگی های بارز ساختمان، وجود درهای چوبی با کتیبه چوبی اسلیمی در مدخل های ورودی آن است. در ضلع جنوبی تعدادی حجره قرار دارد که به سمت کوچه مشیر باز می شد و در گذشته به عنوان مغازه مورد استفاده بود.

وجه تسمیه این مسجد به نام بانی آن یعنی” خورشید لقا خانم” باز می گردد، که دستور ساخت آن را داد. از آنجا که در گذشته خانم ها کمتر امکان مشرف شدن به مکه معظمه را داشتند، هزینه سفر خانه خدا را صرف ساختن مساجد می کردند.
مسجد دارالاحسان جامع
این مسجد در ضلع شمالی خیابان ” امام خمینی” سنندج قرار دارد. براساس کتیبه های موجود، بنای مسجد در سال ۱۲۲۷ هـ. ق توسط ” امان الله خان اردلان ” والی کردستان ساخته شد. این بنا شامل دو ایوان شرقی و جنوبی، گل دسته های بالای ایون شرقی، صحن مرکزی، ۱۲ حجره در اطراف، شبستان ستون دار با ۲۴ ستون سنگی مارپیچ و… است. این مسجد را می توان مسجد – مدرسه دانست؛ زیرا بخشی از آن به حجره های طلاب علوم دینی اختصاص دارد و بخش جنوبی آن صحن اصلی مسجد است. این بنا دارای تزیینات کاشی کاری هفت رنگ مینایی فوق العاده پر کار و ظریف، ازاره های ( آن قسمت از دیوار اتاق و یا ایوان که  از کف طاقچه تا روی زمین بود ) مرمرین، آجرکاری لعاب دار ، حوض سنگی و فواره های زیبا و همچنین ستون هایی با تزیینات طنابی است.

از عمده تزیینات بنا، نگارش آیات قرآنی در قسمت های گوناگون مسجد است؛ چنان که دوثلث قرآن مجید در این بنا نگارش شده است. این مسجد در گذشته یکی از مهم ترین دارالعلم های دینی بوده و بسیاری از علما در این دارالعلم به کسب علوم مختلف پرداخته اند. مسجد دارالاحسان، یکی از ارزشمندترین مساجد استان کردستان از نظر معماری و تزیینات معماری است.
مسجد دارالامان ( مسجد والی)
مسجد” دارالامان ” در خیابان فردوسی شهر سنندج قرار دارد. این مسجد در دوران حکومت قاجار و توسط ” غلام شاه خان” فرزند “امان الله خان اردلان” در ضلع شرقی قلعه حکومتی شهر ساخته شد. مسجد دارای صحنی زیبا و ایوان بزرگی است که در پشت آن شبستان وسیعی قرار دارد و از نظر معماری با مسجد دارالاحسان سنندج قابل مقایسه است. این بنا هم ابتدا به صورت مسجد – مدرسه بود، که با احداث خیابان فردوسی ، بخش مدرسه ی آن از بین رفت. مسجد دارالامان یک ایوانی است و سبک معماری دوره قاجاریه در ساخت آن کاملاً رعایت شده است.
مسجد دو مناره
این مسجد در خیابان امام خمینی، در بافت قدیمی سقز واقع است. تاریخ دقیق ساخت مسجد مشخص نیست، ولی از آنجا که اهالی محلی ساخت آن را به ” شیخ حسن مولانا آباد” نسبت می دهند، احتمال دارد دراواخر دوره افشاریه و اوایل زند یه ساخته شده باشد.

مسجد دارای شبستانی با چهار ستون قطور چوبی به نشانه چهار خلیفه اهل سنت است. در ضلع جنوب غربی، ایوان ستون دار ( مصلا ی تابستانی) ساخته شده که فرم مخصوص مساجد منطقه کردستان را تداعی می کند. بالای مسجد، دو مناره رفیع و بلند قرار دارد و به همین دلیل به مسجد ” دومناره” شهرت دارد. مصالح به کار رفته در بنای این مسجد شامل خشت خام، ملات گل، سنگ های لاشه، چوب و… است. در تزیینات مناره از کاشی  و آجرکاری استفاده شده است.

احتمالاً حوض خانه ی مسجد که گنبدی بر فراز آن قرار دارد و محل وضوی نمازگزاران است، قدیمی تر از مسجد کنونی و متعلق به دوران صفویه است.

در دیوارهای مسجد از کاشی های صابونکی با طرح سرو ( درخت زندگی)، کار استاد علی اصفهانی برای تزیین استفاده شده است. به نظرمی رسد که این استاد اصفهانی چند سالی در سقز سکونت داشته است.