حمام خان یزد از جاذبه های گردشگری شهر یزد
- نویسنده: مدیر
- 266 بازدید
- 14 ژوئن 2022
- مطالب جالب
حمام خان یزد
بافت تاریخی زنده یزد به علاوه شور و اشتیاق دیدنی که در آن رواج دارد، سبب شده است تا یزد از دیرباز به یکی از دیدنی ترین شهرهای ایران بدل گردد.
یکی از جاذبه هایی که در سرزمین ما از نظر معماری و تاریخی مورد توجه و دارای اهمیت ویژه ای قرار کرفته است، حمام های سنتی هستند که در همه جای کشورمان وجود دارند و در حال حاضر تعدادی از این حمام ها تغییر کاربری داده و به موزه تبدیل شده اند؛ بعضی از این حمام ها نیز رستوران شده و بعضی هم متاسفانه در طی زمان تخریب شده و از بین رفته اند.
یکی از این حمام ها حمام خان یزد است که اکنون به یک مکان دیدنی برای گردشگران تبدیل شده است. آس چارتر در این مقاله به معرفی این حمام تاریخی می پردازد. برای سفر به یزد کافی است بلیط پرواز کیش یزد خود را از سایت آس چارتر به راحتی تهیه نمایید.
تاریخچه حمام خان یزد
در سال ۱۲۱۲ هجری قمری، در ضلع جنوب غربی میدان خان حمامی به مساحت ۱۱۷۰ متر مربع ساخته شد که این حمام در نزدیکی بازارهای کاشی گری و تبریزیان، بنا شد که آن را گرمخانه نور می نامیدند.
اما امروزه با نام حمام خان در بین مردم شهرت دارد. این حمام به دوره پادشاهی ناصرالدین شاه قاجار تعلق دارد و چون مختص استفاده اعیان و بزرگان شهر در آن دوره بوده است به حمام خان شهرت یافته است.
بخش های مختلف در حمام خان
حمام های سنتی خان مانند دیگر حمام های قدیمی از بخش های مختلفی تشکیل شده است. حمام خان از سه بخش اصلی سربینه، میاندر و گرمخانه تشکیل شده است، حمام خان علاوه بر این سه بخش، استخر و شاه نشینی هم در کنار گرمخانه داشت.
خزینه، تون و گاورو هم از دیگر قسمت های این حمام هستند. این حمام شامل دو حمام بزرگ و کوچک بود. در ادامه به معرفی هر بخش از حمام وقسمتهایی از آن می پردازیم.
معرفی حمام بزرگ و بخش های مختلف آن
ورودی اصلی حمام بزرگ در راسته بازار قرار دارد. در ابتدای ورود از سردری به دالانی طویل می رسید، که این دالان شما را به ضلع شمالی سربینه می رساند.
در ضلع شمال شرقی ورودی دیگر حمام بزرگ قرار دارد که به دالان راه دارد، مساحت سربینه آن نسبت به جاهای دیگر حمام برجسته تر است و سکوهایی برای نشستن و رختکن و جاکفشی نیزدر آن قرار دارد.
مهمترین کاربرد این مکان این است که مردم برای پوشیدن لباس و آمادگی برای رفتن به گرم خانه که محل شستشو و نظافت بدن است از آن استفاده می کردند.
یک نورگیر بزرگ هشت ضلعی با پنجره های چوبی، در وسط سقف سربینه تعبیه شده است که از آن بعنوان منبع روشنایی این بخش از حمام استفاده می شد.
در دو ضلع روبروی هم در قسمت سکوها، فضایی با عقب نشینی وجود دارد که طاق آن رسمی بندی است این بخش شاه نشین حمام محسوب می شود، فضایی بنام میاندر در میان سربینه و گرمخانه که راهرویی پیچ خم دار وجود دارد، که این فضا را جهت تنظیم دما و رطوبت و تبادل دما اایجاد کرده بودند.
فضایی مستطیل شکل که در میان آن بخشی مربعی شکلی که توسط چارستون آجری و یک طاق مدور ایجاد شده بود که این فضا را گرمخانه می نامیدند، که در ضلع جنوب غربی این فضا درگاه کوچکی قرار داشت که از آن به فضای خزینه می رسیدند.
معرفی حمام کوچک و بخش های مختلف آن
حمام کوچک در قسمت جنوب شرقی این مجموعه قرار دارد، که از بخش های سربینه، گرمخانه و خزینه تشکیل شده بود که زنان از این حمام استفاده می کردند.
راه ورودی حمام کوچک از طریق پلکان بام است که شما رابه سربینه می رساند، در این قسمت خانه ای برای گرمابه دار یا حمامی که اداره حمام و کارگران آن را بر عهده دارد، در نظر گرفته شده بود.
فضای سربینه این حمام، خیلی کوچک و مستطیلی شکل است، از این بخش به فضای یک گرمخانه وارد می شدند. گرم خانه مربعی شکل بسیار ساده این حمام نیز به خزینه راه دارد، به دلیل تغییرات در حمام کوچک، خزینه آن، به گرخانه حمام بزرگ متصل شده است.
معماری حمام خان یزد
حمام های سنتی معمولا معماری های یکسانی دارند، در فضای حمام ها به دلیل کارکردشان و میزان رطوبت موجود در آنها برای ساخت آنها از مصالح مرغوبی استفاده شده است، این مصالح در درجه اول می بایست در برابر رطوبت و مواد شیمیایی مقاوم باشند تا بنا دچار خرابی نشود.
همچنین قرارگیری بنا در عمق زمین، هم باعث کاهش تبادل حرارتی بین فضای داخلی و بیرون می شد و هم با تقویت دیوارهای جانبی، ساختمان را در برابر زلزله و رانش ایمن می کرد.
ارتفاع و عمق قرارگیری فضاهای مختلف حمام، به میزان دمای مورد نیاز کم و زیاد بودن آن بستگی داشت. بخش سربینه نسبت به سایر قسمت ها ارتفاع بیشتر و سقفی بلندتر داشت، نیاز کمتری به گرم کردن محیط بود و گرمخانه که در عمق بیشتری از زمین و با ارتفاعی کمتری بود تا این فضا سریعتر گرم شود.
دیوارهای داخلی سربینه هم با نقاشی های زیبایی تزیین شده و در حال حاضر قسمت کمی از این نقاشی ها دیده می شود و بخش زیادی از آن از بین رفته است، نقاشی هایی متعلق به اواخر دوره قاجاربر روی دیوارهای شاه نشین دیده می شود.
نحوه تامین آب حمام خان
منبع موجود در حمام ها به دو شکل پُر می شد. یکی از آب قناتی که در نزدیکی حمام، در جوی و نهرها جاری بود و دیگری چاهی بود که عموما در خود حمام یا کنار آن حفر می کردند.
سیستم گرمایشی حمام خان
حمام های سنتی مجهز به گرمایش از کف بودند، دالان های زیرزمینی که به آن گربه رو گفته می شد، که در کف حمام، مجراهایی ایجاد می کردند و رطوبت، که حرارت و دود برخاسته از تون حمام را به دودکش ها منتقل می کردند.
قرار گرفتن این گربه روها در زیر کف حمام، باعث می شد حرارت به تمام فضای حمام به خصوص گرمخانه منتقل شود.
تغییر کاربری حمام خان یزد به رستوران و چایخانه
در سال ۱۳۷۳ حمام خان، به رستوران و چایخانه تغییر کاربری داد، یکی از بخش های مهم مجموعه تاریخی خان یزد، به یک رستوران سنتی تبدیل شده است.
همچنین می توانید در چایخانه خان، لذت چای خوردن همراه با شیرینی های سنتی یزد را تجربه کنید. این حمام سنتی با شماره ثبت ۲۴۰۶ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است.
مسیر دسترسی به حمام خان یزد
حمام تاریخی خان در شهر زیبای یزد و در خیابان قیام واقع شده است.
