نگاهی کوتاه بر نقش انجمنهای مشروطه

در آستانه مشروطیت تعداد اندکی از انجمنهای مخفی و نیمه مخفی فعالیت خود را آغاز کردند. بعد از صدور فرمان مشروطه و تأسیس مجلس، انجمنها فعالیت خود را علنی کردند و تعداد آنها از صد گذشت. رشد سریع انجمنها که برخی از آنها در پشت پرده با برخی محافل انحرافی نظیر لژهای فراماسونری و فرقه ضاله بهائیت ارتباط داشتند، نه تنها نتوانست کمکی در حل مشکلات مردم نماید و مملکت را در طریق ترقی و تمدنی که ادعا می کردند هدایت کند و ملت ایران را با علوم و فنون جدید آشنا نماید، بلکه خود محملی شد برای اجرای منویات آشوب طلبان و پوششی بودند برای کارهای بی قاعده آنها، به طوری که هر کدام از آنها با تشکیل قوای مسلح نظامی با عنوان سر بازان ملی سد راه مجلس و اجرای قانون مشروطه شد و اسباب خرابی مملکت را فراهم کرد، یعنی با اقدامات نا بجا و دخالتهای بی مورد امور جاریه مملکت را مختل و مردم را از حکومت مشروطه ناراضی کرد و این فرصت را به دست محمد علی شاه داد تا مجلس را به توپ ببندد و اساس مشروطه را برچیند.

ادامه مطلب نگاهی کوتاه بر نقش انجمنهای مشروطه

داستان ورقه هویت و شناسنامه

تا واپسین ماههای عمر سلطنت قاجارها مردم ایران از اقشار و گروههای مختلف دارای ورقه هویت و یا شناسنامه رسمی و قانونی نبودند و اساساً مرکزی رسمی و دولتی هم برای ثبت اسامی و هویت اتباع کشور وجود نداشت و به تبع آن مبنا و معیاری قابل وثوق دربارۀ جامعه آماری مردم ایران نیز در نظام حکومتی و مدیریتی کشورمحل چندانی از اعراب نداشت و اساساً آمارها و برآوردهای جمعیتی کشور مبتنی بر میزان علمی و دقیق نبود. نخستین بار در ۱۴ خرداد ۱۳۰۴ بود که مجلس شورای ملی دوره پنجم قانونی در چهار فصل و سی و پنج ماده به تصویب رسانید که « قانون سجل احوال » نام گرفت که مقرر می داشت حداکثر تا یک سال آتی آحاد مردم ایران لزوماً باید دارای ورقۀ هویت و یا همان شناسنامه شوند. ماده چهارم این قانون مردم کشور را موظف می ساخت برای هر فرد شناسنامه ای مجزا صادر کرده و سند آن را در دفاتر حکومتی ثبت و ضبط کنند. در ورقه هویت محل هایی برای ثبت تولد، فوت، ازدواج و اطلاق پیش بینی شده بود.

ادامه مطلب داستان ورقه هویت و شناسنامه

مشروطه و بانوان شاعر

در بازنگری جنسیت‌گرایانه به تاریخ و ادبیات فارسی، تصویری محو و کمرنگ از حضور زنان دیده می‌شود که هرچه به زمانه ما نزدیکتر می‌شود این تصویر روشن‌تر و شفاف‌تر می‌گردد.
تاریخ سیاسی، اقتصادی، اجتماعی ایران را با تعداد بسیار اندک و می‌توان گفت بی حضور زن، به صورت تک جنسی و مردمدارانه باید پذیرفت و همان گونه بررسی کرد، اما موقعیت زن در ادبیات به نوعی دیگر است. اگرچه حضور زن در تاریخ ادبیات فارسی حضوری نه در اوج بوده است، اما زن پیوندی ژرف با شعر فارسی دارد، چه آنجا که در نقش معشوقه و ساقی ظاهر می‌شود، چه آنجا که نخستین کلام آهنگین را به گوش فرزند می‌خواند. نقش این همراهی برتار و پود شعر فارسی به صورت‌های گوناگون باقی مانده است.

ادامه مطلب مشروطه و بانوان شاعر

انجمنهای سیاسی زنان در زمان مشروطه

انقلاب مشروطیت ایران به عنوان یکی از بزرگترین انقلابات سیاسی عصر خویش تأثیرات شگرفی بر حیات اجتماعی زنان ایران زمین بر جای نهاد و آنان را متحول ساخت. گرچه زنان در عرصه های انقلاب به صورت همراهی و همگامی با سایر مبارزین شرکت جسته بودند، اما به تدریج دچار دگرگونی بینش سیاسی شده برای اولین بار به صورت منسجم به فعالیت سیاسی روی آوردند. آنان در بادی امر برای خود هیچ درخواستی نداشتند و تنها به استقلال وطن می اندیشیدند. اما پس از انقلاب مشروطه و نادیده گرفته شدن درخواستهای به حق آنان در مجلس اول، این بانوان مبارز به بیان مشکلات و معضلات قشر خود پرداختند و انجمنهایی سیاسی تشکیل دادند. رهبران این انجمنها زنان تحصیلکرده ای بودند که به نوعی با رهبران مشروطه قرابت داشتند و می توانستند از نظریات آنان استفاده کنند. در نخستین قدم؛ این بانوان با نگارش چندین نامه به مجلس شورای ملی خواستار تشکیل مدرسه و انجمن سیاسی به صورت علنی شدند.

ادامه مطلب انجمنهای سیاسی زنان در زمان مشروطه

کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و بازگشت شاه به کشور

حداقل از اوایل سال ۱۳۳۲بدانسو طرح کودتای ۲۸ مرداد به عنوان نهایی ترین و در واقع اجتناب ناپذیرترین اقدامی که می توانست منافع نامشروع و خلاف قاعده بریتانیا و آمریکا را در ایران تأمین کند، مورد تأیید و تصویب کودتاچیان خارجی و عوامل داخلی آنها قرار گرفته بود. ضمن اینکه روند روزافزون گسترش مشکلات، اختلافات و بحرانهای اقتصادی و غیره دولت دکتر مصدق را با نوعی بلاتکلیفی و بی برنامگی مواجه کرده بود. آنچه بود در واپسین روزهای مرداد ماه ۱۳۳۲ کودتا گران انگلیسی و آمریکایی و عوامل داخلی آنان در دربار، ارتش و حکومت که مجموعاً توسط کرمیت روزولت افسری از سیا رهبری می شدند، طرح کودتایی بدون سر و صدا را مورد توجه قرار دادند و به دنبال آن سرهنگ نصیری فرمانده گارد سلطنتی مأموریت یافت در نخستین دقایق پس از نیمه شب ۲۴ مرداد فرمان شاه مبنی بر عزل دکتر مصدق از مقام نخست وزیری را تسلیم او کرده و با دستگیری مصدق و  وزرای دولت و برخی فرماندهان نظامی و چند اقدام دیگر که البته با اعلام نخست وزیری سپهبد فضل الله زاهدی نیز مقارن می شد، به عمر دولت مصدق پایان دهند.

ادامه مطلب کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و بازگشت شاه به کشور

ضیاء السلطنه

شاه بیگم خانم یکی از دختران فتحعلی شاه از زن یهودیش، به نام مریم خانم بود. مریم خانم از زنان آغا محمد خان قاجار بود که به دلیل زیبایی بسیار مورد توجه فتحعلی شاه و برادرش حسینقلی خان قاجار قرار گرفت و یکی از عوامل عمده اختلاف بین آن دو گردید. این اختلاف در نهایت منجر به کوری و قتل حسینقلی خان شد. ۱ شاه بیگم خانم ملقب به ضیاء‌السلطنه از همان بدو تولد نزد مهد علیای بزرگ والده فتحعلی شاه بزرگ شد. رفتار و سلوک مهد علیای بزرگ (مادر فتحعلی شاه) در او تأثیر فراوان گذاشت. بعد از فوت مهد علیای بزرگ جواهرات و وسایل تجمل او به ضیاء‌السلطنه واگذار شد. درباره او نظریات مختلفی ابراز شده است. اسماعیل رایین در کتاب خود می گوید: « ضیاء‌السلطنه زشت رو، قد کوتاه، بد قواره و بد خوی بود. این خانم به دلیل داشتن این خصوصیات تا چهل و پنج سالگی شوهر نکرد، کسی حاضر نبود با وی سر کند.» ۲

ادامه مطلب ضیاء السلطنه

سازمان نظامی حزب توده

هنگامی که در شهریور ۱۳۲۰ ارتش رضاشاه نتوانست در برابر هجوم نیروهای متفقین، از کشور دفاع کند، از هم فرو پاشید؛ برخی از فرماندهان آن افزون بر ننگ فرار، از تجاوز به اموال عمومی کشور نیز دریغ نکردند. نمونه‌ای از این گونه فرماندهان، سرلشکر محتشمی فرمانده لشکر هشتم (خراسان) بود که نه تنها از میدان نبرد گریخت، بلکه در تربت حیدریه مبلغ ۳۰ هزار تومان از بانک ملی آن شهر سرقت کرد. اینگونه عملکرد فرماندهان نظامی و اشغال کشور به وسیله قوای بیگانه، موجی از خشم و سرخوردگی و تحقیر را در اقشار مختلف جامعه، به ویژه افسران جوانی که خود را بیش از دیگران مسئول حفظ حریم کشور می‌دانستند، به وجود آورد. در چنین شرایطی بود که نوعی سیاست‌گرایی در نیروهای نظامی ظهور و بروز می‌یافت. در آن ایام دو تن از فرماندهان ارتش به نامهای سرلشکر حسن ارفع و سرلشکرحاجعلی رزم‌آرا با ایفای دو نقش متفاوت، هر کدام در پی آن بودند تا بخشی از بدنه نیروهای نظامی را به خود متمایل سازند و بدینگونه آنان را در چارچوب حاکمیت آن روز نگه بدارند.

ادامه مطلب سازمان نظامی حزب توده