آشنایی با مقبره های بزرگان در آذربایجان شرقی

مقبرهآقالار
بقعه یآقالار یک بنای چهار ضلعیآجری است که در محله پسندآباد مراغه واقع است. این مقبره مدفن ” سید میرفتاح الموسوی المراغی” از علمای معروف مراغه متوفی به سال ۱۱۷۵ ق.است.
بنای اولیه بقعه در همان سال به دستور ظل السلطان احداث شد و بر اساس کتیبه سنگ مرمر سر در ورودی ، در سال ۱۲۴۷ ق.توسط ” حاج عباسعلی بنابی ” مرمت شد.

مقبره الشعرای تبریز
مقبره الشعرا در محله سرخاب در جانب شرقی بقعه سید حمزه ، مقبره قائم مقام و ملا باشی واقع شده و یکی از معروفترین اماکن تاریخی تبریز به شمار میآید.

این مقبره مدفن ده ها تن از عرفا ، شعرا ، دانشمندان و ادیبان نامدار این سرزمین است. معروف ترین این بزرگان عبارتند از : مولانا محمد،معروف به بابا مزید ، بابا حسن ، خواجه عبدالرحیمآبادی ، مولانا نظام الدین یحیی غوری ، شیخ حسن بلغاری ، مولانا محمد مغربی ، سلطان پیرباب، شیخ معین الدین صفار ، مولانا عبدالقادر نخجوانی ، مولانا بهاءالدین خاکی ، مولانا ضیاءالدین بزرگ ، خاقانی شیروانی، اسدی طوسی ، ابوالعلاء فلکی ، ظهیرالدین فاریابی ، قطران تبریزی ، فلکی شروانی ، عصار تبریزی ، انوری ابیوردی ، شیخ محمد خیابانی ، ثقه الاسلام تبریزی ، و بالاخره سید محمد حسین شهریار و ده ها شاعروعارف دیگر …

مقبره الشعرا تا پیش از اشغال تبریز توسط عثمانی ها و در اواخر سده دهم هجری، آباد بود ولی توسط عثمانی ها به ویرانه ای تبدیل شد. در سال ۱۳۳۷ شمسی به دنبال انتشار دیوان کمال خجندی توسطآقای عزیز دولتآبادی و پس از یافتن قبر کمال در محله ولیانکوی ، مقبره الشعرا مورد توجه مسئولین قرار گرفت و درسال های بعد از انقلاب اسلامی در اثر پیگیری های فرهنگ دوستان تبریز و تلاش های اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی ، بنای یادبود باشکوهی در این محل احداث شد.

پس از وفات استاد محمد حسین بهجت تبریزی معروف به شهریار و تعیین تالار اصلیآن بنا به عنوانآرامگاه این شاعر بزرگ معاصر ، پارک مقبره الشعرای تبریز به عنوان یکی از جاذبه های معروف تبریز برای گردشگران داخلی و خارجیدرآمده است.
مقبره اوحدی مراغهای
مقبره ” رکن الدین ابوالحسن مراغی ” مشهور به اوحدی مراغه ای عارف و شاعر پارسی گوی نامدار وصاحب مثنوی معروف”جام جم” در میان باغ  زیبایی در شهر مراغه واقع شده است. بر روی سنگ قبر ، تاریخ وفات او ،شعبان ۸۳۷ ه ق . نقر( = حکاکی ) گردیده است.

بنای فعلیآرامگاه در سال ۱۳۵۲ شمسی از طرف انجمنآثار ملی ایران احداث گردید و سنگ مقبره قبلی به موزه ی مراغه منتقل شد. اینآرامگاه یکی از جاذبه های گردشگری مراغه محسوب می شود.

مقبره ثقه الاسلام
مقبره شهید میرزا علیآقا ثقه الاسلام ، شیخ الاسلام تبریز و از پیشوایان بزرگ مشروطیت و علمای طراز اول دوره قاجار که در روز عاشورای محرم سال ۱۳۳۰ هجری قمری به دست قشون روسیه تزاری شهید شد ، در مقبره الشعرای تبریز زیارتگاه مردم است.
مقبره شاه حسین ولی
مقبره شاه حسین ولی در محله باغمیشه تبریز ، کنارپل سنگی در حیاط دبستان شاه حسین ولی واقع شده است. صاحب کتاب روضات الجنان و جنات الجنان ” شاه حسین ولی ” را از اولاد شیخ  شهاب الدین عمر سهروردی متوفی به سال ۸۸۲ ه . ق می داند .
مقبره شیخ اسحاق
در ساحل جنوبی رودخانهیکوچک روستای خانقاه محال خانمورد هریس ، بقعهی آجری مستطیل شکلی قرار دارد که به بقعهیشیخ اسحاق معروف است. مقبره،جنوبی ترین قسمت عمارت را تشکیل می دهد و اتاقی است مربع شکل که بر فرازآن گنبد کروی بلندی برافراشته شده است. ارتفاع برج با ازاره و گنبد روی هم حدود ۱۱ متر است . در سمت غرب بقعه ی شیخ اسحاق ، گورستان قدیمی وجود دارد که بر روی قبورآن کتیبه ها ، مجسمه ها و میل های گوناگون متعلق به قرون ۹ تا ۱۱ ق.  قرار دارد.
مقبره شیخ سالار
در گورستان تاریخی جنوب خسروشهر که در کنار جاده تبریز –آذر شهر واقع شده،عده زیادی از اهل علم وعرفان به خاک سپرده شده اند. صاحب روضات الجنان می نویسد : ” بابا محمدگازر ، شیخ محمد بزرگ ، شرف الدین ، یعقوب رومی متوفی ۹۱۲ هجری قمری و درویش جلال الدین اخی در این گورستان دفن شده اند”.

یکی از این قبور مقبره ی ابوعلی حمزه بن عبدالعزیز معروف به شیخ سالار از اهالی دیلم و طبرستان و از علمای شیعه است . او از شاگردان شیخ مفید و سید مرتضی علم الهدی بود و به سال ۴۴۸ هجری وفات یافت.

اخیراً به واسطه احترامی که مردم خسروشهر برای شیخ سالار قائلند ، چهار طاق یادبودی در گورستان عمومی خسروشهر برروی مقبره  شیخ سالار ، برپاگردیده است.
مقبره شیخ محمد سیاهپوش
مقبره شیخ محمد سیاهپوش در خیابان منجم در محله ویجویه ( ورجی ) در کوچه علی سیاهپوش واقع است. او در حدود دهه پنجم قرن دهم هجری وفات یافت و از اوتاد زمانه خود بود .

مقبره شیخ محمود شبستری
مقبره سعدالدین محمود بن عبدالکریم بن یحیی از عرفای بزرگ ومشاهیرآذربایجان،  صاحب مثنوی معروف ” گلشن راز ” در باغی موسوم به گلشن در شهر شبستر واقع شده است . در جوار مقبره شیخ محمود شبستریآرامگاه استاد او ” بهاءالدین یعقوب تبریزی ” نیز قرار دارد.  اینآرامگاه در اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم ق.ساخته شد ولی در زمان قاجاریه توسط “حاج میرزاآغاسی ” وزیر محمد شاه تجدید عمارت گردید. در سال ۱۲۶۷ ق . دو قطعه سنگ نبشته مرمر با خط نستعلیق جلی برجسته روی قبرها نصب گردید . سنگ مزار شیخ محمود شبستری سال وفات او را ۷۲۰ ق. (در ۳۳ سالگی)ذکر کرده است.

در سال ۱۲۹۷ ق . این بنا به امر میرزا حسن خان سپهسالار پیشکار ایالتآذربایجان مرمت شد ؛ سپس در سالهای ۱۳۱۰ و ۱۳۴۰ و بالاخره در سال های اخیرمرمت گردید.

مثنوی ” گلشن راز ” سرشار از مضامین فلسفی و کلامی و حکمت است و یکی ازمتون شگفت انگیز منظوم در زمینه ی تفکر اسلامی به شمار میآید .
مقبره قائم مقام فراهانی
مقبره میرزا عیسی معروف به میرزا بزرگ قائم مقام،پدر میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی در محاذات( مقابل )جنوبی مقبره ثقه الاسلام در محل مقبره الشعرا جای دارد. اتابک اعظم قائم مقام ، از وزرای معروف دوره قاجار و از رجال با تدبیر تاریخ ایران  ، در سال ۱۲۳۷ق .  به امر شاه قاجار درگذشت.
مقبره کمال خجندی
” شیخ کمال الدین مسعود خجندی ” از شعرا و عرفای بنام قرن هشتم هجری متولد شهر خجند ، هنگام بازگشت از سفر حج در تبریز ماندگار شد . وی در سال ۷۹۳ ق.درگذشت و مقبره ی او در باغی در محله ” ولیانکوی ” در خیابانآبرسانی تبریز واقع است .

قبر کمال خجندی در جوار قبر کمال الدین بهزاد،نقاش معروف قرن نهم هجری،در سردابه ای قرار دارد که اخیراً از سوی میراث فرهنگی آذربایجان شرقی مرمت شده است .

این مقبره در حال حاضر در داخل پارکی معروف به ” باغ دو کمال ”  قرار دارد و بازدید ازآن برای همگانآزاد است.
مقبره کمال الدین بهزاد
کمال الدین بهزاد بزرگترین نقاش مینیاتورساز ایرانی است . اوکهدر قرن دهم هجری قمری می زیسته،در شهر هرات به دنیاآمد  و در مکتب استاد میرک هروی پرورش یافت . استاد بهزاد در دستگاه ” سلطان حسین بایقرا ” منزلتی خاص یافت . شاه اسماعیل صفوی هنگام فتح هرات،بهزاد را با خود به تبریزآورد و در سال ۹۲۸ به ریاست کتابخانه سلطنتی منصوب کرد.

در زمان شاه طهماسب نیز بهزاد معزّز بود . او از اساتید مسلم نقاشی مینیاتور ایرانی است و از شهرت جهانی برخوردار است. استاد کمال الدین بهزاد در سال ۹۴۲ ق . در تبریز درگذشت و در کنارآرامگاه شیخ خجندی به خاک سپرده شد.
مقبره ملا باشی
” حاج میرزا عبدالکریم ” فرزند ابوالقاسم مجتهد ایروانی ” از روحانیان و عرفای بزرگ و سرسلسله خاندان معروف مولوی تبریز بود . او در سال ۱۲۲۰ ه . ق در ایروان متولد شد و در سال ۱۲۹۴ هجری قمری وفات یافت و در مقبره ای که خود بانی آن بود ، به خاک سپرده شد. این مقبره در جوار مقبره قائم مقام قرار داشت و به نام مقبره ملاباشی معروف بود . مقبره ملاباشی در سال ۱۳۶۹ تخریب گردید.

مقبره مجذوبعلی شاه ، شاعر شوریده دل و عارف نیز در این محل قرار داشت.