مواد اصلى ساختمانها
پروفسور هرتسفلد در کتاب تخت جمشید اثر «اشمیت» مىنویسد:
«بیشتر بناهاى عظیم عهد هخامنشى از تخته سنگهاى بزرگى بدون ملاط ساخته شده بود که بوسیله سیمهاى فلزى بههم پیوسته و سطوح جانبى آنها به وضعى شگفتآور حجارى شده و داراى دوره صاف و کمى برآمده است.» «۲۵۴» ولى بناهاى آن دوران را با آجر و خشت مىساختند. هرتسفلد ضمن توصیف حرمسراى خشایارشا مىنویسد:
آثار هنرى در عهد هخامنشیان
چنانکه گفتیم آثار هنرى و معماریهاى عهد هخامنشى تنها مولود فکر و محصول نبوغ هنرى ایرانیان نیست بلکه در این کارها کلیه ملل متمدن خاورمیانه؛ بخصوص مصریان بابلیان و یونانیان سهمى بسزا داشتهاند. «و. و. بارتولد» مستشرق و دانشمند روسى در سال ۱۹۲۶ بمناسبت تعریف و تمجید بیش از حد ایرانیها از دوران هخامنشى چنین نوشت: «بسیار اشتباهآمیز خواهد بود اگر که آثار دوران هخامنشى را تنها به ملت ایران منتسب نماییم و در آنها پیدایش ایدهآل ملى ایران را ببینیم … آثار باعظمتى که در آنها تجسم اندیشه و ایدهآل ایرانى را دیدهاند … کار دستهاى ایرانى نبود بلکه کار خارجیانى ازجمله نقاشان یونانى بود که در خدمت ایران بودند.»
هنر و صنعت
از آثار هنرى که از عهد هخامنشیان برجاى مانده مىتوان به مظاهر هنر ملى پىبرد. هنرمندان آن دوره نمىتوانستند یا نمىخواستند صحنههاى مربوط به زندگى روزانه مردم را در آثار هنرى خود منعکس سازند. به عقیده گیرشمن «هنر هخامنشى مقید و محبوس دربار بود و نمىقوانست از آزادى تعبیر برخوردار باشد.» «۲۴۷» پسازآنکه حوزه قدرت سلاطین هخامنشى وسعت گرفت، تصمیم گرفتند براى خود دربارها و قصورى بسازند که براى کلیه ملل شگفتانگیز و اعجابآور باشد. به قول گیرشمن:
مبدأ تاریخ یا گاهشمارى در ایران باستان
تقىزاده مىنویسد:
در سالهاى اول پادشاهى هخامنشیان شیوه گاهشمارى به احتمال قوى مبتنى به گاهشمارى بابلى بوده است و با گذشت زمان و پسازآنکه کمبوجیه در ۵۲۵ ق. م. به فتح مصر توفیق یافت، خواهوناخواه، روابط فرهنگى بین ایران و مصر وسعت گرفت. داریوش همراه کمبوجیه به مصر رفته بود و قبل از رسیدن به سلطنت چند سال در آن سرزمین مانده بود. چندى بعد از پادشاه شدن باز مجددا در سال ۵۱۷ ق. م. به مصر رفت و به تمدن و آداب مصرى علاقه زیاد پیدا کرده بود و با مردم به مهربانى سلوک مىکرد تا جایى که مردم مصر او را
سیر علوم در عهد هخامنشى
پس از حمله اسکندر و تجاوز اعراب به ایران، نه تنها بسیارى از یادگارهاى هنرى بلکه قسمت اعظم منابع علمى عهد کهن که در انحصار روحانیان و طبقات ممتاز بود دستخوش فنا و نیستى گردید. بطورى که از اسناد تاریخى برمىآید از دیرباز در تخت جمشید و «شیزگان» (نزدیک مراغه) و در هکمتانه یا همدان، مراکز علمى و دفاتر و اسناد فراوانى وجود داشته که فقط روحانیان و طبقات ممتاز مىتوانستند از آن بهرهمند شوند.
ابن الندیم در کتاب الفهرست، در مورد حمله اسکندر به استخر چنین مىنویسد:
عقیده به معاد
پیروان زردشت عقیده داشتند که روح بعد از جدا شدن از بدن تا سه روز در نزدیک سر متوفى مىماند و در این مدت برحسب استحقاق، لذات و دردها به منتها درجه بر وى روى مىآورند. چون روز چهارم فرامىرسد، باد مشکبویى از جنوب مىوزد و روح مؤمن در سر پل چینوات یعنى پل مفارقت، که بر قعر جهنم کشیده شده، با دختر سفیدبازویى که زیباتر از همه چیزهاى دنیاست، ملاقات مىکند و از او سؤال مىنماید کیستى و جواب مىشنود اى جوان نیکپندار و نیکگفتار و نیککردار، من وجدان تو هستم؛ پس به هدایت این راهنما روح مؤمن به حضور اهورا مىرود و به خوشى پذیرایى مىشود. اما روح انسان شقى با زن زشتى روبرو مىشود، و چون از پل نمىتواند عبور کند بنده اهریمن مىشود.
مذهب زرتشت
کرگ لینگر در کتاب خود ضمن بحث در توسعه زندگى دینى مىنویسد:
… در دین زرتشت مفهوم بزرگى وجود دارد که نه در آیین مصریان قدیم دیده مىشود، و نه در اندیشههاى بسیار عمیق هندو. جهان داراى تاریخ است و از قانون تحول پیروى مىکند. وضع فعلى جهان را به مرحله نهایى رهبرى مىکند، همه نیروها در کار خود باید به آن راه بروند. در نظر زرتشت، دنیا از برنامه استمرار تاریخ پیروى مىکند و میدان جنگ است. مبارزهاى پرشور نیروها را مقابل یکدیگر قرار داده است، و این امر واجب است و نتیجه آن تکامل مردم باتقوى و بهرهمندى از زندگى جاویدان است …
