وضع اجتماعى و اقتصادى ملل در دوره هخامنشى‏

وضع اجتماعى و اقتصادى ملل در دوره هخامنشى‏

چنانکه دیدیم کورش در دوران زمامدارى خود، از سیاست اقتصادى و اجتماعى عاقلانه‏اى که کمابیش مبتنى بر مصالح ملل تابع بود، پیروى مى‏کرد. از این جمله او که مى‏گوید: «رفتار پادشاه با رفتار شبان تفاوت ندارد، چنانکه شبان نمى‏تواند از گله‏اش بیش از آنچه به آنها خدمت مى‏کند، بردارد، همچنان پادشاه از شهرها و مردم همانقدر مى‏تواند استفاده کند که آنها را خوشبخت مى‏دارد» «۲۷»، و نیز از رفتار و سیاست عمومى او، بخوبى پیداست که وى تحکیم و تثبیت قدرت خود را در تأمین سعادت مردم مى‏دانست و…

کمتر در مقام زراندوزى و تحمیل مالیات بر ملل تابع خود بود. او در دوران کشورگشایى نه تنها از قتل و کشتارهاى فجیع خوددارى کرد بلکه به معتقدات مردم احترام گذاشت و آنچه را که از ملل مغلوب ربوده بودند، پس داد. «موافق تورات، پنجهزار و چهارصد ظرف طلا و نقره را به بنى اسرائیل رد مى‏کند، معابد ملل مغلوبه را مى‏سازد و مى‏آراید.» «۲۸» و به قول گزنفون، رفتار او طورى بود «که همه مى‏خواستند جز اراده او چیزى بر آنها حکومت نکند.» «۲۹» کمبوجیه با آنکه از عقل و کیاست کورش نصیبى نداشت و از سیاست آزادمنشانه وى پیروى نمى‏کرد، در دوران قدرت خود به اخذ مالیات از ملل مغلوب مبادرت نکرد بلکه مانند کورش کبیر به اخذ هدایایى چند قانع بود، ولى این سیاست از آغاز حکومت داریوش تغییر کلى یافت و پس از سپرى شدن دوران حیات داریوش، روزبروز، بر سنگینى مالیات افزوده شد و این روش دور از حزم و عقل تا پایان حکومت هخامنشى ادامه یافت.

ریچاردن فراى ضمن بحث در پیرامون اوضاع اقتصادى دوران هخامنشى مى‏نویسد:

باجها و مالیاتهاى حکومت هخامنشى بسیار فراوان بود. چنین مى‏نماید که حقوق بندر و باج بازار و عوارض دروازه و راه و مرز به گونه‏هاى متعدد، و باج چهارپایان و جانوران خانگى که گویا ده درصد بود، و همچنین باجهاى دیگرى، برقرار بود. شاه در نوروز، پیشکش مى‏گرفت و هرگاه سفرى مى‏کرد رنجى بیشتر بر مردم محل تحمیل مى‏شد. بیشتر این پیشکشها و باجهاى گوناگون به صورت پول و یا جنس پرداخته مى‏شد. بیگارى براى ساختن و ترمیم راهها و ساختمانهاى مورد استفاده عموم مردم، و مانند آنها به دست شهربانان و شاه بر مردم بفراوانى تحمیل مى‏شد. پس چنین مى‏نماید که زندگى براى مردم عادى بسیار دشوار بود. هزینه‏هاى عمومى محلى را، با باجهاى مخصوص آن محل انجام مى‏دادند، زروسیم چون سیلى گران به صندوقهاى شاه مى‏ریخت. هنوز سخنى از املاک و معدنها و تأسیسات آبیارى شاه نگفته‏ایم که درآمدهاى کلان داشت. بیشتر طلاهاى گرد آمده به هنگام جنگ یا همچون پیشکشى به مصرف مى‏رسند. «۳۰»

______________________________
(۲۷). ایران باستان، پیشین، ص ۴۲۱٫

(۲۸ و ۲۹). همان، ص ۴۷۴ و ۴۷۷٫

(۳۰). میراث باستانى ایران، پیشین، ص ۱۸۶٫