مرزهای ایران در دوران صفویه و افشاریه

مرزهای ایران در دوران صفویه و افشاریه از کجا تا به کجا بوده است؟

پس از فروپاشی دولت تیموریان، دولت‌های کوچکی بر ایران حکومت کردند تا سرانجام دولت صفویان روی کار آمد. مؤسس سلسله صفویان، شاه اسماعیل از نوادگان شیخ صفی الدین اردبیلی بود که تبریز را به کمک ترکمان‌ها تصرف کرد و در محرم ۸۹۸ هـ .ق : اکتبر ۱۴۹۲ م خود را پادشاه ایران خواند.


در این هنگام که ترکان عثمانی در حال گسترش فرمانروایی خود بر آسیای صغیر و شمال شرق ایران بودند، با مقاومت شاه اسماعیل مواجه گردیدند که در نهایت در رجب سال ۹۱۰ هـ .ق : ۱۵۱۴ م در جنگ چالدران، واقع در شمال غرب ایران! موفق به اشغال تبریز شدند امّا به سبب آشوبی که در صف لشکریانش افتاد، به ناچار شهر را تخلیه و به کشور خود بازگشت. در زمان شاه طهماسب پایتخت به قزوین منتقل گردید و به علل داخلی و خارجی در این دوره حکومت صفویان شدیداً رو به ضعف نهاد. امّا حکومت صفوی در زمان شاه عباس اول (۹۹۶ ـ ۱۰۳۸ هـ .ق : ۱۵۸۷ ـ ۱۶۲۹ م) جانی تازه گرفت. شاه عباس قدرت نظامی دولت را بازسازی کرد و توسط این نیروها توانست در مقابل ترکان عثمانی بایستد و پرتغالی‌ها را از جزیره هرمز بیرون راند.
ایران در زمان او به صورتی قدرتی کلان در خاورمیانه در آمده بود و حدود مرزی آن به شرح ذیل بود:
شمال شرقی: تا نزدیکی بخارا و نیز تا بلخ.
شمال غربی: تا دریای سیاه و هم مرزی با خوانین ده فرقه.
جنوب: دریای عمان و خلیج فارس.
شرق: با سیطره بر قندهار و مکران هم مرز با هندوستان.
غرب: با سیطره بر بغداد و موصل هم مرز با سرزمین «جزیره» که تحت تسلط عثمانیان بود.(۱)
پس در زمان شاه عباس اول، حکومت ایران، در شمال غرب بر کشورهای امروزی آسیای میانه از قبیل آذربایجان، ‌ارمنستان و… سلطه داشته است.
امّا به زودی انحطاط، گریبان‌گیر خاندان صفوی شد و مرزهای غربی و شمالی ایران به تصرف عثمانی درآمد و در نهایت نیز از شرق با هجوم افاغنه کشور ایران استقلال و تمامیت ارضی خود را از دست داد.
با به تخت نشستن نادر، قلمرو ایران به همان وسعتی که در زمان صفویان بود بر گشت. و سپس در افغانستان و شمال هند، به حملاتی ویرانگر دست زد.
حدود مرزهای ایران در زمان نادرشاه در شرق تا دهلی و در جنوب شرقی تا کراچی، در شمال شرقی تا تفلیس امتداد پیدا کرد.(۲)

 


پاورقی:

۱٫ مونس، حسین، اطلس تاریخ اسلام، ترجمه دکتر آذرتاش آذرنوش، انتشارات سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، ص ۲۷۶ و ص ۲۹۹ ـ ۳۰۰٫
۲٫ ر.ک: استرآبادی، میرزا مهدی، تاریخ جهانگشای نادری، دنیای کتاب، ۱۳۶۸، و نیز قدوسی، محمدحسین، نادرنامه، انجمن آثار ملی خراسان، چاپخانه خراسان، ۱۳۳۹٫

http://www.vatanfa.com/?s=مرزهای-ایران-در-دوران-صفویه-و-افشاریه