ایران در مرز سدههاى شانزدهم- هفدهم. م.
- 839 بازدید
- 27 مارس 2012
- ایران باستان
۱۲ =استوارى دولت صفویان
ایران در مرز سدههاى شانزدهم- هفدهم. م.
در آغاز فرمانروائى شاه عباس که بعدها لقب «کبیر» یافت اوضاع داخلى و خارجى ایران بسیار آشفته بود. ارمنستان خاورى، شیروان، آذربایجان مىجوشیدند و مرزهاى غربى کشور زیر اشغال ارتش ترک بودند. نیروهاى خانهاى ازبکى- بخارائى تقریبا سرتاسر خراسان را در تصرف داشتند. وضع مردم استانهاى غربى و شرقى بسیار آشفته بود، ترکها و ازبکان، گروهگروه از این مردم را دستگیر، از زادگاههاى خود بیرون مىبردند و به عنوان برده مىفروختند. راه ولگا- خزر و همچنین راههاى کاروانرو تجارتى بندرهاى مدیترانه همه به وسیله ترکها بسته شدند. میزان بازرگانى خارجى و داخلى سخت کاهش یافت.
ضمن رابطه با این انگیزهها و همچنین در نتیجه سیاست مالیاتى شاه سابق اقتصاد ایران به ورطه سقوط سرازیر مىشد.
در درون ایران پیوسته میان عشایر قزلباش و مالکان فئودال محلى ستیز داخلى در جریان بود، و حتى در اثر تحمیل مالیاتهاى سنگین قیامهاى مردمى اوج مىگرفت. به سال ۱۵۸۸، شاهوردیخان والى لرستان قیام کرد، و به سال ۱۵۸۹ شاهزاده رستم میرزا کوشش داشت سیستان را تصرف کند. عشایر قزلباش ذو القدر در فارس و افشار در کرمان قیام
کردند. فرماندار محلى اصفهان به نام یوسف بیک بهپا خاست و به سال ۱۵۹۰ شاه ناچار شد با او از در سازش درآید. در جنگلهاى گرگان گروهى از دهقانان به نام «سیاهپوشان» به جنگهاى چریکى علیه دولت مىپرداختند.
در گیلان احمد خان لاهیجانى حاکم پیشین بیهپیش که به وسیله شاه خدابنده ابقا شده بود به سال ۱۵۰۹ مستقلا با ترکها رابطه برقرار کرد و آشکارا از دولت شاه جدا شد، اما سرانجام به وسیله ارتش شاه قلع و قمع شد و گریخت. در این هنگام شاه تمام خاک گیلان را به ملک شخصى خودش تبدیل کرد. در رابطه با افزایش مالیاتها قیام «چرکین جامگان» یعنى تودههاى مردم آغاز گردید، این قیام هم به سال ۱۵۹۳ به وسیله ارتش شاه سرکوب شد. در همان سال خیزش مردمى طالش و لرستان، و به سال ۱۵۹۶ قیام سید مبارک در خوزستان فرونشانده شد. شاه عباس به مازندران لشکر کشید و چهار دودمان محلى حاکم آن سامان را برانداخت و این استان را هم به املاک شخصى خودش افزود.
دولت شاه عباس اول به دولت تزارى روس زیر فرمانروائى فدورا ایوانویچ پیشنهاد عملیات جنگى مشترک علیه ترکها را داد، منظورش آن بود که سواحل دریاى خزر قفقاز و شیروان را که مرکز صدور ابریشم بود از ترکها پس بگیرد. به اصرار دولت روس سفیر شاه عباس به نام هادى بیک (در اسناد رسمى روس آندى بیک ذکر شده است) در مسکو رسما متعهد شد که دولت ایران دربند و باکو را به دولت روس واگذار کند. اما روسیه که در اثر جنگهاى طولانى با کشورهاى اروپائى ناتوان شده بود و از تهدید لهستان و سوئد بیم داشت، صلاح ندانست خود را با دولت نیرومند ترک درگیر کند، و به انجام عملیات جنگى جزئى در مرز شمالى داغستان اکتفا کرد.
به سال ۱۵۹۰ شاه عباس ناگزیر شد به بستن پیمان صلح استامبول با ترکها تن در دهد، ضمن این پیمان، گرجستان شرقى، ارمنستان شرقى، شیروان، آذربایجان (به غیر از اردبیل و طالش)، قسمت مهمى از لرستان و قسمتى از مناطق غربى ایران ازجمله شهرهاى همدان و زنجان، به دولت عثمانى واگذار گردید. شاه از درنگى که به وسیله پیمان صلح با ترکها پدید آمده بود، بهره برد و نیروى خود را صرف سرکوبى قیامهاى داخلى و نبرد با ازبکان کرد. او ضمن نبردى قطعى در هرات ازبکان را شکست سختى داد؛ ضمن سالهاى ۱۵۹۷- ۱۵۹۸ سرتاسر خراسان ازجمله شهرهاى نیشابور، مشهد، هرات و مرو به تصرف شاه درآمد.
===========
نام کتاب: تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز
نویسنده: ا. آ. گرانتوسکى و دیگران / ترجمه: کیخسرو کشاورزى
تاریخ وفات مؤلف: قرن ۲۰ م
موضوع: تاریخ عمومى
زبان: فارسى
تعداد جلد: ۱
ناشر: انتشارات پویش