تاریخچه شب یلدا | همه چیز در مورد شب یلدای باستانی همراه با عکس
- نویسنده: مدیر
- 552 بازدید
- 21 دسامبر 2021
- مطالب جالب
تاریخچه شب یلدا | همه چیز در مورد شب یلدا
در اینبخش درباره تاریخچه شب یلدا صحبت میکنیم. شب یلدا آخرین شب پاییز اسـت و همچنین طولانی ترین شب سال، چندهزار سال از تاریخ این شب باستانی می گذرد و شاید خیلی افراد باشند کـه از پیدایش رسم های شب یلدا اطلاعات دقیقی نداشته باشند. بهمین منظور در ادامه این مطلب از مجله پارس ناز، از ۰ تا ۱۰۰ درباره شب یلدا و چگونگی پیدایش انواع رسم های یلدایی صحبت میکنیم.
یلدا، شب فال حافظ و قرآن اسـت
در سفره، صفای سبزه و ریحان اسـت
یلدا، شب ذکر ناب بسم الله اسـت
در سینه عاشقان، خدا مهمان اسـت
اگر بـه واقعیت تاریخی و رسم و رسومات نگاهی کنیم، متوجه می شویم کـه تعداد زیادی از آداب امروزی در جشن‌هایی چون چهارشنبه سوری و نوروز و شب یلدا، بتدریج و توسط اقوام مختلف وارد آن شده اسـت. یا تغییر دین و مذهب باعث شده کـه برخی رسم‌ها تغییر پیدا کند و بعنوان مثال سفره نوروز بـه کتاب آسمانی قرآن مزین شود. شب یلدا نیز از این قاعده مستثنی نیست.
انشا با موضوع شب یلدا
تعداد زیادی از رسم و رسومات آن ریشه در فرهنگ اقوام گوناگون دارد و نه در اصل ماهیت تاریخی آن. آوردن انار و هندوانه بـه سفره شب یلدا، شاید بـه خاطر رنگ سرخ آن بوده باشد ولی در اصل درسال‌های دور، میوه‌هایی کـه در انبار مانده و میوه‌های فصل و میوه‌های خشک و آجیل را سر سفره می‌گذاشتند و آن ها را تا صبح بـه این نیت می خوردند کـه زمستان کمتر سختی را پیش رو داشته باشند.
تاریخچه شب یلدا
یلدا و مراسمی کـه در اولین شب زمستان و بلندترین شب سال برپا میکنند، سابقه بسیار دراز داشته و بـه آیین مهر مرتبط اسـت. شب یلدا شب زایش و تولد مهر اسـت و ریشه باور و اعتقاد آن برمی‌گردد بـه گاه شماری و اندیشه‌هایی کـه ایرانیان مهری از دین خود داشتند. دراین شب بـه باور ایرانیان باستان خورشید شکست ناپذیر بوده.
معنی سفره شب یلدا
بـه باور آن ها و روشنی روز و تابش خورشید از مظاهر خوبی و نیکی بوده و تاریکی و شب و سرما هم از اعمال اهریمن نشات می‌گرفته اسـت. آن ها می دیدند کـه در برخی فصول روزها طولانی تر میشود و شب‌ها کوتاه‌تر و کم کم تصور کردند کـه نور و تاریکی دریک نبرد دائمی با یک دیگر هستند کـه گاه خورشید برنده آن شده و گاه تاریکی.
مردمان باستان در طول سال دریافتند کـه کوتاه‌ترین روزه آخرین روز پاییز یعنی روز سی آذر خواهد بودو پس ازآن روزها طولانی‌تر خواهد شد و نور و گرمی را نثار طبیعت می کند. اقوام قدیم آریایی پنداشتند کـه در آن شب خورشید نبرد را برنده شده و تا چند ماهی در راس حکومت باقی میماند. ژرمنی‌ها نیز رد آن زمان جشن تولد آفتاب را در آغاز زمستان می گرفتند و آن ماه رابه خدای آفتاب نسبت می‌دادند.
بـه قول ابوریحان بیرونی در آثار الباقیه روز اول دی ماه روز خور نامیده میشد و همین روز در کتاب قانون مسعودی خره روز نامیده شده و برخی منابع دیگر آن را خرم روز نامیده اند. چون شب یلدا طولانی تر شب سال بود، مردمان باستان این شب راکه تاریکی در آن بیشتر از همیشه مهمان خانه‌هایشان بود یک شب نحس و بدیمن میدانستند. در کتاب برهان قاطع، جلد چهارم درباره یلدا آمده اسـت:
«یلدا شب اول زمستان و شب آخر پاییز اسـت کـه اول جدی و آخر قوس باشد و آن شب درازترین شب‌هاست. گویند آن شب بـه غایت شوم و نامبارک می باشد و بعضی گفته‌اند شب یلدا یازدهم جدی اسـت.
اما مردمان دراین شب‌ها جلوی این تاریکی می‌ایستادند تا آن نیروی اهریمنی را خنثی کنند. انها آتش می‌افروختند تا تاریکی از زندگی‌شان بگریزد و گرد این آتش جمع می شدند و برای آنکه خوابشان نبرد، قصه‌هایی برای یک دیگر تعریف میکردند. همچنین هر انچه میوه تازه قصل کـه در انبار داشتند رابا خود بـه این ضیافت می‌آوردند و این سفره شب یلدا برایشان سفره‌ای دینی و مقدس بود.
شب چله یعنی چه؟
شب یلدا را امروزه شب چله یا چله بزرگ هم می نامند، چله بزرگ یعنی از اول دی ماه تا دهم بهمن ماه کـه چهل روز تمام می شود و چله کوچک هم از دهم بهمن لغایت بیست اسفند اسـت کـه شدت سرما در آن رو بـه کاهش اسـت. جالب اسـت بدانید کـه ایرانیان باستان روز اول دی ماه را نیز جشن می گرفتند و بـه آن خوروز «روز خورشید» یا خرم روز می گفتند. چنانچه ابوریحان بیرونی نیز در کتاب آثار الباقیه خود می گوید کـه:
اولین ماه دی خرم روز اسـت و این روز و این ماه بنام خدای بزرگ اسـت «کلمه دی برگفته از واژه دذو Dazva یا دثوش Datush اسـت کـه در اوستایی معنی آفریدگار میدهد و از مصد دا بـه معنی دادن و آفریدن بـه وجود آمده اسـت» همچنین جشن روز اول دی‌ماه نودروز هم نامیده میشد چرا کـه فاصله آن تا نوروز نود روز بوده اسـت. پس میتوان نتیجه گرفت کـه شب یلدا و خورروز «یا روز دیگان» با یک دیگر پیوند محکمی دارند.
تولد مسیح و شب یلدا
نکته جالب دیگری کـه باید بدانید این اسـت کـه آیین مهر و میترایی در اروپا و روم بسیار رواج داشت و زمانی کـه این آیین همگانی شده بود، روز تولد میترای شکست ناپذیر «بیست و یکم دسامبر» را جشن میگرفتند.
تاریخچه آداب و رسوم شب یلدا
در سده چهارم میادی اما بر اثر یکسری اشتباهات، تولد مهر بـه بیست و پنجم دسامبر تغییر پیدا کرد. تا آن زمان تولید عیسی مسیح را ششم ژانویه برگزار می کردند. اما بعد از رشد مسیحیت در روم و اروپا بجای آیین میترایی، متولیان کلیسا نتوانستند جشن میترایی را بربیندازند و بـه ناچرا همان روز را روز تولید عیسی مسیح اعلام کردند.
آداب و رسوم شب یلدا
یلدا یک واژه سریانی «یکی از گویش‌های زبان آرامی کـه در سده چهارم تا هشتم میلادی در خاورمیانه بسیار رایج بود» اسـت بـه معنی تولد و مسیحیان سریانی واژه یلدا رابا خود از ایران آوردند. اغلب آیین و مراسم جشن سال نوی مسیحیان «آن ها هم شب را بیدار میمانند و با خوردن نوشیدنی و میوه بـه شادی میپردازند» برگرفته از آیین مهر اسـت.
شعر درباره شب یلدا ، یلدا در اشعار ایرانی
در منابع ایرانی اسلامی شب یلدا بنام شب میلاد شناخته می شود و شب میلاد مسیح را نیز ثعالبی می گویند؛ شبی کـه عیسی در آن متولد شده و شب درازی اسـت. ابونواس اهوازی شاعر ایرانی‌تبارعرب شعری دارد کـه در آن میگوید:
یا للیه المیلاد هـل عرفت
اسهـر منی عاشقـا مذکنت
الم اصابـرک فمـا صبـرت
حتّی بدت غره یوم السب
انشا درباره شب یلدا
«ترجمه ای خداوند، تولد، آیا شـما میدانید؟ مـن عاشق شادی هستم صبر شـما چیست؟ تا زمانی کـه بنظر می‌رسید در روز شنبه اسـت.» ودر جای دیگری شاعر عرب زبان عبدالله بن عدبالله طاهر هم از مصرع مضت لیله المیلاد اطول لیله استفاده می کند کـه معنای طولانی ترین تولد تولد خداوند اسـت می دهد. شاعران بسیاری همچنین زلف یار و دوری از یار و مسائلی از این قبیل رابه شب یلدا ربط داده‌اند:
چون حلقـه ربایند بـه نیزه تـو بـه نیزه
خال از رخ زنگی بربایی شب یلدا
«عنصری»
نور رأیش تیره شـب را روز نـورانی کند
دود چشمـش روز روشـن را شب یلدا کند
«منوچهری»
همه چیز درباره شب یلدا
تـو جان و لطیفی و جـهـان زهر کثیف اسـت
تـو شمـع فروزانـی و گیتی شب یلدا
«سیف اسفرنگی»
رو روزش چو برانداخت نقاب از سر زلف
گویی از روز قیامت شـب یلدا برخاست
«و» بر آی ای صبح مشتافان اگر هنـگام روز آمد
کـه بگرفت این شیلـدا ملال از ماه و پر و نیم
«سعدی»
سفره شب یلدا
سفره شب یلدا سفره میزد نام دارد میزد عبارت اسـت از میوه‌های تر و حشک و آجیل «یا بـه اصطلاح زرتشتیان لرک» کـه از لوازم جشن و ولیمه اسـت و بـه افتخار مهر و خورشید بر سر سفره گذشته میشود.
شب یلدا چگونه بوجود آمده است
این سفره امروزه بنا بـه سنت‌ها و فرهنگ‌های مختلفی کـه در ابتدای سخن از آن ها یاد شد، بسیار دگرگون شده و تغییر یافته اسـت. سفره هفت سین نوروزی مـا هم نیز دچار این تغییرات شده و پرواضح اسـت کـه گذر تاریخ باعث این دگرگون‌ها میشود.
از پشت تمام پنجره‌ها
دو جفت چشم خیره اسـت بـه شهر
شهری کـه زیرپای خودرو‌ها له می شود
در شبی یلدایی کـه عاشقان سر برشانه یک دیگر
زل زده‌اند بـه شهر خاموش نشدنی
از پشـت تمـام پنجره‌ها
یلدا و سال نو
در دوران کهن فرهنگ اوستایی سال با فصل سرد شروع می شد. در اوستا کلمه Saredha مفهوم سال را می رساند کـه همان واژه سرد امروزی معنی میشود و دلیل جشن سال نو دراین روز همانا پیروزی مهر و خورشید بر تاریکی بوده اسـت. آغاز سال بـه این ترتیب اول دی‌ماه و آغاز زمستانه بوده همانگونه کـه امروزه آیین مسیحیت این مراسم سال نو را از آیین میترایی بـه ارث برده اسـت.
یلدا شب ذکر ناب یا الله اسـت
هنـگام تولـد دل آگاه اسـت
اعلام برائت از شب و تاریکی اسـت
یلدا شب بارش شکوه ماه اسـت
نیایش های خورشید به مناسبت شب یلدا
نیایش‌های متعددی دراین شب از سال در زمان‌های قدیم خوانده می شد کـه یکی از انها با نام مهر نیایش اسـت. بخشی از این نیایش بـه این شرح اسـت: برای خشنودی اهورامزدا، می‌ستایم وی را با بهترین نمازها و ستایش، بلند آوازگی و پیروزی باشد برای مهر ایزد- ایزدی کـه مینوی اسـت و داور روز پسین کـه هزار گوش دارد و ده زار چشم و دارنده دشت‌های فراخ اسـت.
شب چله چیست
می‌ستایم مهر ایزاد را و دور و ستایش می؛ویم ایزدی راکه دارنده دشت‌های فراخ اسـت کـه چراگاه‌های سبزگون و گسترده‌اش بر گاهواره زمین آرمش بخش اسـت و آسایش دهنده. ستایشم پیش‌کش آن ایزدی کـه نگاهبان راست ترین گفتار اسـت کـه نیکو‌هایش از شمار فزورن اسـت: پیرکش برازنده و بلند و استوار. و با هزار چشم بینای دورترین دورهاست کـه همیشه بیدار و بی خواب اسـت.
پیدایش شب یلدای ایران باستان
کـه چون نگینی زرین پرامون کشور را فرا گرفته، کـه نگاهبان پیمان‌هاست، کـه هماهر همه ی جاست: ر درون کشور و بیرون کشور و فراز و فرود آن. می‌ستایم مهر ایزاد، آن اهواری بزرگ بی همتا آفریننده آن را، می‌ستایم با آیین دین با شاخه‌های سبز برسم ماه را و آن خورشید را، ستارگان، و مهر راکه سرور همه ی کشورهاست. می‌ستایم با همه ی جان آن ایزدی راکه شکوهمند اسـت.
تحقیق درباره شب یلدا + تاریخ شب یلدا
می‌ستایمش با آیین دین آن ایزادی راکه دارنده دست‌های سبزه رسته فراخ اسـت. کـه آسایش بخش و نگاهبان سرزمین‌هایی آریایی اسـت. می‌ستایم مهر ایزد خوش پیکر نیورمند راکه هیچ‌گاه ب دام فریب پای نمی‌افکند. می‌ستامیش کـه ره آور مـا را می‌سازند آن بهترین بخشش‌های اهورایی را: آزادی و بـه روزی و رهایی در داوری و تندرسی و پیروزی و پاکی و پارسایی.
تاریخچه شب یلدا | همه ی چیز در مورد شب یلدای باستانی همراه با عکس
شب طولانی
و ساعت‌ها در عجله
بیا یک عالم حرف بزنیم
برای خود قصـه ببافیم
مـن شیرین شوم و
تـو خسروی
شب یلدای شاعرانه
ادامه مطلب تاریخچه شب یلدا | همه چیز در مورد شب یلدای باستانی همراه با عکس
