اصلاحات غازان خان
- 2,360 بازدید
- 22 مارس 2012
- ایران باستان
اصلاحات غازان خان
در پایان سده ۱۳ وضع عمومى اقتصاد ایران به وخامت گرائید. عیار پولهاى نقرهاى به میزان زیادى کاهش یافت و نرخ پول پائین آمد. پنجمین ایلخان به نام کیخاتو خان (۱۲۹۱- ۱۲۹۵) کوشش کرد تا مانند چین پول کاغذى رواج دهد، اما در عمل با ناکامى روبرو گردید. دیرى نپائید کیخاتو خان قربانى شورش قسمتى از اشراف مغول گردید، جانشین او بایدو خان پس از ۶ ماه در پى شورش تازه امیران مغول کشته شد. در اکتبر سال ۱۲۹۶ غازان خان پسر ۲۴ ساله ازغون خان به سلطنت رسید. غازان که در جستجوى راهحلى براى خروج از بنبست اقتصادى بود برآن شد یکباره سیاست اداره داخلى کشور را تغییر دهد. او خود را به اشراف بلندپایه ایرانى و روحانیان متکى کرد، رسما اسلام را پذیرفت
و آنرا دین رسمى دولت شمرد، یک رشته اصلاحاتى را آغاز کرد، رشید الدین همدانى را به وزارت خود برگزید. به موجب نامههائیکه از این شخص به دست آمده مىرساند که ایدئولوگ و مبتکر اصلاحات نامبرده همین وزیر بوده است، اندازه دقیق خراج و کوپچور در استانهاى گوناگون تعیین گردید و براى پرداخت این مالیات مهلت معلوم شد. سیستم پرداخت خزانه که پیش از آن به وسیله حواله یا برات انجام مىگرفت، ملغى شد. منزل دادن و پذیرائى اجبارى افسران و بلندپایگان و قاصدان در خانههاى رعیتها منع شد.
اقدامهائى صورت گرفت، تا رعیتها از تعدى امیران، اشراف و نوکرانشان تا اندازهاى در امان باشند. برخى از عوارض اضافى مالیاتى در بعضى شهرها به کلى لغو و در برخى دیگر مثلا در اصفهان به نصف کاهش یافت. زمینهاى متروک و غیرمسکون با شرایط آسانى به مالکان زمین واگذار گردید، میزان خراج این زمینها تا ۴/ ۳، ۵/ ۳، ۲/ ۱، بسته به وضع زمین و شرایط کشاورزى و آبیارى این زمینها، کاهش یافت. البته این مالکان ملزم گردیدند زمینهاى بایر را با آبیارى مصنوعى آباد و بارور کنند. کارگران کارخانهها (بردگانى که در کارگاههاى صنعتى دولتى کار مىکردند و فقط جیره ناچیزى دریافت مىکردند) را آزاد کرد. فروش کنیزان را به روسپىخانهها ممنوع اعلام داشت. سیستم یکنواختى براى اوزان در سرتاسر کشور برقرار کرد- من تبریز را که پیش از آن در ایران رایج نبود به عنوان مقیاس وزن رسمى اعلام داشت. سکههاى جدید نقره را در کشور رواج داد: یک دینار معادل ۶ درهم مساوى ۱۳ گرم نقره بود. کارهاى آبیارى گستردهاى انجام گرفت. رشید الدین در یادداشتهایش بهطور مشروح یادآورى مىکند که دو کانال مهم بین دو رودخانه دجله و فرات حفر کرده و در کنارههاى آنها چند روستا پدید آورده است.
سرانجام هدف از همه این اصلاحات که به منظور بهبود وضع دهقانان و شهرنشینان انجام گرفت آن بود که سطح اقتصاد کشور بالا رود و در پى بهتر شدن وضع رعیتهاى مالیاتدهنده، درآمد دولت بیشتر شود. مالیاتها اگرچه با دقت تنظیم شده بودند، با اینهمه میزان آنها زیاد بود. نوشتههاى رشید الدین درباره مالیات خوزستان در دسترس است؛ در آنجا خراج زمینهاى دولتى ۶۰% محصول اما از زمینهاى مالکان خصوصى ۱۰% بگونه جنسى مالیات دریافت مىگردید، باقیمانده محصول ظاهرا بین مالکان خصوصى و دهقانان وابسته تقسیم مىشد؛ مالیاتهاى دیگر نقدى چندان مهم نبودند. قوانین غازان خان دهقانان را سخت به زمین وابسته مىکرد. به دهقانان فرارى که نامهاىشان ثبت شده بود تا ۳۰ سال مهلت داده شد که به روستاهاى خود برگردند، اما درباره بازگشت فراریان دولتى که در یاساى چنگیز از آن نامبرده شده بود سخنى به میان نیامد.
============
نام کتاب: تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز
نویسنده: ا. آ. گرانتوسکى و دیگران / ترجمه: کیخسرو کشاورزى
تاریخ وفات مؤلف: قرن ۲۰ م
موضوع: تاریخ عمومى
زبان: فارسى
تعداد جلد: ۱
ناشر: انتشارات پویش
یه کم مفصل ترتوضیح دهید