اصلاحات غازان خان‏

اصلاحات غازان خان‏

در پایان سده ۱۳ وضع عمومى اقتصاد ایران به وخامت گرائید. عیار پول‏هاى نقره‏اى به میزان زیادى کاهش یافت و نرخ پول پائین آمد. پنجمین ایلخان به نام کیخاتو خان (۱۲۹۱- ۱۲۹۵) کوشش کرد تا مانند چین پول کاغذى رواج دهد، اما در عمل با ناکامى روبرو گردید. دیرى نپائید کیخاتو خان قربانى شورش قسمتى از اشراف مغول گردید، جانشین او بایدو خان پس از ۶ ماه در پى شورش تازه امیران مغول کشته شد. در اکتبر سال ۱۲۹۶ غازان خان پسر ۲۴ ساله ازغون خان به سلطنت رسید. غازان که در جستجوى راه‏حلى براى خروج از بن‏بست اقتصادى بود برآن شد یک‏باره سیاست اداره داخلى کشور را تغییر دهد. او خود را به اشراف بلندپایه ایرانى و روحانیان متکى کرد، رسما اسلام را پذیرفت‏

و آنرا دین رسمى دولت شمرد، یک رشته اصلاحاتى را آغاز کرد، رشید الدین همدانى را به وزارت خود برگزید. به موجب نامه‏هائیکه از این شخص به دست آمده مى‏رساند که ایدئولوگ و مبتکر اصلاحات نامبرده همین وزیر بوده است، اندازه دقیق خراج و کوپچور در استانهاى گوناگون تعیین گردید و براى پرداخت این مالیات مهلت معلوم شد. سیستم پرداخت خزانه که پیش از آن به وسیله حواله یا برات انجام مى‏گرفت، ملغى شد. منزل دادن و پذیرائى اجبارى افسران و بلندپایگان و قاصدان در خانه‏هاى رعیت‏ها منع شد.

اقدامهائى صورت گرفت، تا رعیت‏ها از تعدى امیران، اشراف و نوکرانشان تا اندازه‏اى در امان باشند. برخى از عوارض اضافى مالیاتى در بعضى شهرها به کلى لغو و در برخى دیگر مثلا در اصفهان به نصف کاهش یافت. زمین‏هاى متروک و غیرمسکون با شرایط آسانى به مالکان زمین واگذار گردید، میزان خراج این زمین‏ها تا ۴/ ۳، ۵/ ۳، ۲/ ۱، بسته به وضع زمین و شرایط کشاورزى و آبیارى این زمین‏ها، کاهش یافت. البته این مالکان ملزم گردیدند زمین‏هاى بایر را با آبیارى مصنوعى آباد و بارور کنند. کارگران کارخانه‏ها (بردگانى که در کارگاههاى صنعتى دولتى کار مى‏کردند و فقط جیره ناچیزى دریافت مى‏کردند) را آزاد کرد. فروش کنیزان را به روسپى‏خانه‏ها ممنوع اعلام داشت. سیستم یکنواختى براى اوزان در سرتاسر کشور برقرار کرد- من تبریز را که پیش از آن در ایران رایج نبود به عنوان مقیاس وزن رسمى اعلام داشت. سکه‏هاى جدید نقره را در کشور رواج داد: یک دینار معادل ۶ درهم مساوى ۱۳ گرم نقره بود. کارهاى آبیارى گسترده‏اى انجام گرفت. رشید الدین در یادداشتهایش به‏طور مشروح یادآورى مى‏کند که دو کانال مهم بین دو رودخانه دجله و فرات حفر کرده و در کناره‏هاى آنها چند روستا پدید آورده است.

سرانجام هدف از همه این اصلاحات که به منظور بهبود وضع دهقانان و شهرنشینان انجام گرفت آن بود که سطح اقتصاد کشور بالا رود و در پى بهتر شدن وضع رعیت‏هاى مالیات‏دهنده، درآمد دولت بیشتر شود. مالیات‏ها اگرچه با دقت تنظیم شده بودند، با اینهمه میزان آنها زیاد بود. نوشته‏هاى رشید الدین درباره مالیات خوزستان در دست‏رس است؛ در آنجا خراج زمین‏هاى دولتى ۶۰% محصول اما از زمین‏هاى مالکان خصوصى ۱۰% بگونه جنسى مالیات دریافت مى‏گردید، باقیمانده محصول ظاهرا بین مالکان خصوصى و دهقانان وابسته تقسیم مى‏شد؛ مالیات‏هاى دیگر نقدى چندان مهم نبودند. قوانین غازان خان دهقانان را سخت به زمین وابسته مى‏کرد. به دهقانان فرارى که نامهاى‏شان ثبت شده بود تا ۳۰ سال مهلت داده شد که به روستاهاى خود برگردند، اما درباره بازگشت فراریان دولتى که در یاساى چنگیز از آن نامبرده شده بود سخنى به میان نیامد.

 ============

نام کتاب: تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز

نویسنده: ا. آ. گرانتوسکى و دیگران / ترجمه: کیخسرو کشاورزى‏

تاریخ وفات مؤلف: قرن ۲۰ م‏

موضوع: تاریخ عمومى‏

زبان: فارسى‏

تعداد جلد: ۱

ناشر: انتشارات پویش‏

http://www.vatanfa.com/?s=اصلاحات-غازان-خان‏
نادر گفته:

یه کم مفصل ترتوضیح دهید