زبان در ایران باستان‏

ظاهرا در ایران زبانهایى که همه از دسته زبانهاى هند و اروپایى است، وجود داشته ولى این زبانها چون اثرى از خود به یادگار نگذاشته دستخوش فنا و نیستى شده و جز چند کلمه و چند اسم از آنها چیزى به یادگار نمانده است، از انواع زبانهایى که در سرزمین پهناور ایران معمول بود فقط زبان اوستا و زبان سلاطین هخامنشى (پارسى باستان) امروز باقى و مورد استفاده اهل تحقیق است. زبان عهد هخامنشى از روى آثار مهم تاریخى، نظیر بیستون و نقش رستم و کتیبه‏ها و سنگنبشه‏ها باقى مانده است. قدیمترین کتیبه‏ها متعلق به زمان کورش است که در اواسط قرن ششم ق. م. نوشته شده. با اینکه آشنایى و خواندن این کتیبه‏ها از قرنها پیش بکلى فراموش شده بود، نبوغ چند تن از مستشرقین و کار مداوم آنها تدریجا باعث کشف آنها گردید. از مطالعه و دقت در سنگنبشه‏هاى بیستون و تخت جمشید مى‏توان به خویشاوندى و نزدیکى کلمات آن با زبان فارسى امروزى پى‏برد.

زبان اوستایى، همان زبان کتاب مذهبى زرتشت است که با پارسى باستان قرابت و نزدیکى دارد و بیشتر طبقه روحانیان با این خط و زبان آشنا بودند.

به عقیده استاد فقید عباس اقبال، اجداد آریایى ما وقتى که به نجد ایران آمدند، خط و کتابت نداشتند ولى پس از تشکیل دولت هخامنشى و تحت امر آوردن ملل صاحب خط، مثل آرامیها، آشوریها، بابلیها و اقوام مصرى و یونانى و فنیقى، حکومت هخامنشى به حکم احتیاج پس از وارد کردن تغییراتى در بعضى از خطوط معموله، خط میخى و خط آرامى را بر- گزید. خط میخى از خطوط سومریهاى قدیم و خط آرامى از جنس خط فنیقى بود. خط آرامى در معاملات تجارتى و براى نوشتن سکه‏ها و اسناد در روى کاغذهاى پوستى به کار مى‏رفت.

درصورتى‏که خط میخى فقط در نقش کتیبه‏ها مورد استفاده قرار مى‏گرفت.» «۲۰۶»

«زبان پهلوى از زبان پارسى باستان مشتق است یعنى در کلمات و ترکیب کلام پارسى باستان به مرور زمان تغییراتى روى داده و به صورت زبان پهلوى درآمده است. چنانکه پهلوى نیز بتدریج به فارسى کنونى تبدیل یافته و ازاین‏رو زبان ما را به‏جاى پهلوى، پارسى میانه نیز نامند، زیرا حد وسط پارسى باستان و فارسى کنونى است.» «۲۰۷»

______________________________
(۲۰۱). ترجمه تاریخ طبرى، پیشین.

(۲۰۲). محمد بن اسحق ابن الندیم، الفهرست، ترجمه رضا تجدد، ص ۲۲۹ و ابن اصیبعه، طبقات الاطباء، ج ۱، ص ۹٫

(۲۰۳). مسعودى، مروج الذهب، ترجمه پاینده، ج ۱، ص ۱۱۰٫

(۲۰۴). حمزه اصفهانى، تاریخ سنى ملوک الارض و الانبیاء، ص ۱۹٫

(۲۰۵). همان، به نقل از: مجله یادگار، سال ۴، شماره ۱ و ۲، ص ۱۰۴٫

تاریخ اجتماعى ایران، ج‏۱، ص: ۴۸۱