is_tag

تجزیه سیستان درآستانه انقلاب مشروطه ایران

در شوال ۱۳۲۰ق / ژانویه ۱۹۰۳م هیئتی به فرماندهی کلنل آرتور هنری مک ماهون از طرف انگلستان برای تعیین تکلیف آب هیرمند و رفع اختلاف ایران و افغانستان وارد سیستان شد. قرار بود کار این هیئت سه چهار ماه بیشتر طول نکشد و پس از خاتمه کار به سرعت ایران را ترک کنند. اما بیش از سه سال به بهانه حل اختلاف در سیستان ماندند و بالاخره در ربیع الثانی ۱۳۲۳ق / ژوئن ۱۹۰۵م ایران را ترک کردند.
گرچه مأموریت مک ماهون به ظاهر حل اختلاف ایران و افغانستان بود اما تأمین منافع استعماری انگلستان هدف اصلی او محسوب می‌شد. سیستان در آن تاریخ اهمیت ویژه ای داشت زیرا کلید هندوستان بود و انگلستان حاضر نبود چنین کلیدی در اختیار کشورهای استعمارگر دیگر قرار گیرد. از سویی روسیه به استناد تقسیمات استعماری اواخر قرن ۱۹م حیطه اقتدارش را تا مرزهای خراسان گسترده بود و برای رسیدن به خلیج فارس و هندوستان بایستی از سیستان می‌گذشت و از سویی دیگر آلمان قدرتی تازه در اروپا یافته بود و سهم بیشتری از جهان را مطالبه می‌کرد. از این رو بی توجه به تقسیمات قبلی جهانی روابطش را با ایران گسترش داده بود.

ادامه مطلب تجزیه سیستان درآستانه انقلاب مشروطه ایران

قیام مردم شیراز علیه قوام‏الملک

فارس به مرکزیت شیراز از ولایاتی است که در تحولات ایران تأثیری درخور توجه داشته است. در دوره قاجار این خطه که به خلیج فارس منتهی می شود به دلیل همجواری با هندوستان که مقر فعالیتهای سیاسی انگلستان است اهمیتی دو چندان یافت. شاهان قاجار بر حفظ آرامش و برقراری امنیت در فارس تأکید داشتند. از این روحکام این ولایت را از میان شاهزادگان یا رجال قدرتمند قاجاریه انتخاب می‏کردند ولی باز هم شورشهایی در فارس رخ می‎داد که امنیت منطقه را مختل می‏کرد.

ادامه مطلب قیام مردم شیراز علیه قوام‏الملک

ورود امین‌السلطان به ایران ۱۳۲۵ق

میرزا علی‌اصغرخان امین‌السلطان (اتابک اعظم) از رجال قدرتمند و مؤثر دوره قاجار است. پدرش آقا ابراهیم امین‌السلطان در سال ۱۳۰۰ق درگذشت. ناصرالدین شاه به دلیل تعلق خاطر و اعتماد وافر به آقا ابراهیم طی حکمی لقب امین‌السلطان و تمام مناصب وی را به پسرش میرزا علی‌اصغرخان اعطا کرد. از آن پس میرزا علی‌اصغرخان امین‌السلطان از بازیگران اصلی تاریخ ایران شد. او تا زمان ترورش در ۱۳۲۵ق به طور متناوب کرسی صدارت را در سلطنت ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه و محمدعلی شاه در اختیار داشت و در این دوره طولانی توانست جناحی قدرتمند تشکیل دهد که زنان حرم، شاهزادگان، رجال سیاسی و فرهنگی و روحانیون را دربرمی‌گرفت. این گروه برای حفظ موقعیت و منافعشان پایه‌های اقتدار امین‌السلطان را تحکیم می‌کردند. هرگاه او از صدارت عزل می‌شد هوادارانش با بذل وجوهات، توطئه‌چینی، شایعه‌پراکنی و مساعی دیگر او را به صدارت باز می‌گرداندند.

ادامه مطلب ورود امین‌السلطان به ایران ۱۳۲۵ق

نقش اماکن مقدس در معارضات سیاسی دوره قاجار

بشر از همان آغاز خلقت در پی یافتن سؤالات بیشمار در جهان هستی، همواره به دنبال منجی و حامی می‏گشت که او را در شرایط حاد حمایت کند و از تنهایی و خطر نجات دهد. این جست وجو در سرتاسر تاریخ پرنشیب و فراز ایران زمین ادامه داشت و ایرانیان به دنبال یورش اقوام و ملل گوناگون در خلال سالیان سال به قبور و بارگاه و آثار باقی مانده از مردان مقدس و روحانی می‏رفتند و به آنان توسل می‏جستند و خود را در پناه این مکانهای مقدس قرار می‏دادند و از خطرهای سیاسی می‏رهیدند. این شیوه توسل به اماکن مقدس که در قرون معاصر به بست و بست‏نشینی معروف شد، پدیده‏ای بسیار مهم و متداول بوده است که رعایا را از ظلم حاکمان در امان می‏داشته است. چرا که ساختار سیاسی اجتماعی ایران عصر قاجار که برگرفته از دوره‏های قبل بود با استفاده از دیوانسالاری عریض و طویل بر تمام شئون کشور تسلط داشت. در رأس این هرم شاه با قدرت تمام حکومت می‏کرد. وی یگانه مرجع و تنها مقام تصمیم‏گیرنده کشور بود و تمامی نهادهای کشوری شامل قوه مقننه، اجرائیه و قضائیه به واقع در وجود او خلاصه می‏شد. در کنار وی صدراعظم و رجال دولتی به اداره امور کشور می‏پرداختند. در ولایات و نواحی مرزی شاهزادگان و فرزندان شاه با قدرتی مشابه شاه و مانند دستگاه عریض و طویل او فرمان می‏راندند و همگی در اختیار شاه بودند.

ادامه مطلب نقش اماکن مقدس در معارضات سیاسی دوره قاجار

ترور میرزا علی‌اصغر خان اتابک اعظم

میرزا علی‌اصغر خان اتابک اعظم (امین‌السلطان) برای علاقه‌مندان تاریخ معاصر ایران چهره‌ای آشناست. او در سلطنت ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه و محمدعلی شاه، وزیر اعظم بود. و اداره مملکت را به عهده داشت. حتی زمانی که بر اریکه قدرت نبود نفوذش بر سیر حوادث تأثیر می‌گذاشت. چنانچه در صدارت سلطان عبدالمجید میرزا عین‌الدوله شبکه مرتبط با وی مردم را به شورش بر ضد صدراعظم تشویق و تحریک می‌کردند و از بذل مال برای برکناری عین‌الدوله و به قدرت رساندن مجدد امین‌السلطان دریغ نداشتند. در زندگی سیاسی‌اش فراز و نشیبهای زیادی به چشم می‌خورد. از این روست که گروهی او را از حامیان انگلستان و برخی دیگر از حامیان روسیه دانسته‌اند. امین‌السلطان که در دوره ناصرالدین شاه با قدرت و استبداد تمام فرمان می‌راند، در دوره مظفرالدین شاه قدرتش را با تطمیع و زدوبندهای سیاسی حفظ می‌کرد؛ سرانجام در سلطنت محمدعلی شاه جامه مشروطه بر تن کرد و توانست به صدارت برسد. همین فراز و نشیبهاست که دستیابی به شناخت صحیح و دقیق را درباره عملکرد سیاسی او مشکل می‌سازد.

ادامه مطلب ترور میرزا علی‌اصغر خان اتابک اعظم

تاجگذاری محمدعلی شاه

نهضت مشروطیت، برآیند مطالبات جامعه ایران در مقطع تاریخی سال ۱۲۸۵ هجری خورشیدی بود. آشکار است که این نهضت بر دربار و قاجار تحمیل شده بود. به همین علت، طبیعی بود که از فردای پیروزی نهضت، کشمکشهایی میان دربار و رهبران نهضت به وجود بیاید. هنگام انتخاب نمایندگان مجلس، بخشی از این کشمکشها خود را نشان دادند. بدبینی نمایندگان تبریز در مجلس شورای ملی نسبت به ولیعهد، محمدعلی میرزا، یکی دیگر از زمینه‌های رویارویی میان دربار و مشروطه‌خواهان بود. کارشکنی‌های حکام ایالات و تن ندادن آنها به مقتضیات حکومت مشروطه، از دیگر زمینه‌های کشمکش بود. قضیه مجلس سنا و بحث بر سر ضرورت یا عدم ضرورت تشکیل آن، ترکیب نمایندگان و حدود اختیارات آن، یکی دیگر از این زمینه‌ها است. اختلاف نظر بر سر موادی از قانون اساسی و تعلل در امضای آن از سوی شاه و ولیعهد هم از جمله عوامل مهمی بود که بر بحران روابط میان دربار و مشروطه‌خواهان می‌افزود.

ادامه مطلب تاجگذاری محمدعلی شاه

تحصن تجار در حرم حضرت عبدالعظیم – صفر سال ۱۳۲۳ق

در آستانه سفر مظفرالدین شاه به فرنگ تجار در حرم حضرت عبدالعظیم متحصن و خواستار لغو تعرفه جدید گمرکی، رفع تبعیض در گرفتن حقوق گمرکی از مسلمانها و عزل نوز شدند. نارضایتی تجار از وضع نابسامان اقتصادی زمینه ‏ساز تحصن بود. تجار قبلاً هم به عین‌الدوله شکایت کرده بودند اما نتیجه‏ ای نداشت. قبل از تحصن توسط میرزاجوادخان سعدالدوله عریضه ‏ای در شکایت از احجافات بلژیکیها به عین‌‏الدوله دادند. برای رسیدگی به شکایت تجار جلسه ‏ای با حضور عین‌‏الدوله، سعدالدوله، وزیر مخصوص، علاءالملک، دبیر حضور، گروهی از رجال دربار و هفت نفر از تجار و ژوزف نوز تشکیل شد. تجار با دلیل اثبات کردند که بیش از حقوق تعیین شده از آنها گمرک گرفته ‏اند. نوز پس از اثبات ادعای تجار فحشی نثار آنها کرد با این عمل جلسه بدون حصول نتیجه‌‏‏ای خاتمه یافت. پس از آن تجار تصمیم گرفتند در حرم حضرت عبدالعظیم متحصن شوند. در تحریک تجار به تحصن، عوامل دیگری هم مؤثر بودند که نباید نادیده گرفته شوند. مخالفت سید عبدالله بهبهانی با عین‏‌الدوله از جمله این عوامل است. آیت‌‏الله بهبهانی که از اوایل محرم تحت لوای مخالفت با نوز به مقابله با عین‌الدوله برخاسته بود، موقعیت پیش آمده را برای پیشبرد مقاصد سیاسی ‏اش مناسب یافت.

ادامه مطلب تحصن تجار در حرم حضرت عبدالعظیم – صفر سال ۱۳۲۳ق