وضع اقتصادى ایران در پایان جنگ
اشغال ایران به وسیله ارتشهاى دولتهاى متخاصم، انجام عملیات جنگى در خاک
این کشور و اقدامات سرکوبگرانه نیروهاى خارجى سخت وضع اقتصادى کشور را به نابسامانى کشاند.
جنگ، ارتباط اقتصادى داخلى استانها را فلج کرد و زیان فراوانى به بازرگانى خارجى ایران وارد آورد. از سالهاى ۱۹۱۳- ۱۹۱۴ تا ۱۹۱۷- ۱۹۱۸ صدور پنبه ایران از ۸۳ میلیون قران به ۲۵ میلیون قران کاهش یافت
جنبش جنگل
یکى از کانونهاى پیکار ضد امپریالیستى مردم ایران در دوره جنگ جهانى اول،
شمال کشور و مناطق کوهستانى استان گیلان بود، در این مناطق پارتیزانها مواضع خود را در جنگلهاى سختگذر برگزیدند و بنابراین پیکارجویان این منطقه به «جنگلىها» نامیده شدند. رهبر پارتیزانهاى جنگلى کوچک خان بود.
یکان تفنگداران جنوب ایران
در تابستان ۱۹۱۶ نمایندگان انگلستان و روسیه در تهران به بهانه «حفظ نظم و امنیت» و حتى پیکار با خطر آلمان- ترک، دولت شاه را مجبور کردند با افزایش شماره افراد بریگاد قزاق ایران در شمال کشور تا ۱۱ هزار نفر موافقت کند، در جنوب ایران هم سازمانى نظامى به نام پلیس جنوب که شماره آن بسته به نظر فرماندهان انگلیسى باشد، ایجاد گردد.
دولت «ملى» در کرمانشاه و عملیات جنگى در سال ۱۹۱۶
در فوریه ۱۹۱۶ یک دولت «ملى» زیر رهبرى فئودال بزرگ و حاکم لرستان «نظام السلطنه» در کرمانشاه تشکیل شد. در ترکیب این دولت رهبران حزب دموکرات و اعتدالیون شرکت داشتند. نمایندگان آلمان- ترک هم حتى در تشکیل این دولت مداخله کردند. سفیرانى از سوى این دولت به برلین و استانبول فرستاده شدند. آلمان امیدوار بود که ضمن کمک به انجام طرح تشکیل این دولت در آینده ایران را زیر حمایت خود قرار خواهد داد.
سرکوبى جنبش آزادى ملى. تشکیل «کمیته دفاع ملى» در قم
امپریالیستهاى انگلیس و روس که از جنبش آزادى ایرانیان و فعالیت شبکه جاسوسى آلمانها در ایران به هراس افتادند، با یکدیگر توافق کردند که پادگانهائى در طول مرزهاى شرقى ایران به منظور پوشش مستقر کنند، در اکتبر ۱۹۱۵٫ به فرمان دولت تزارى روس یک سپاه اعزامى قزاق زیر فرماندهى ژنرال باراتوف در بندر انزلى پیاده شد
ادامه مطلب سرکوبى جنبش آزادى ملى. تشکیل «کمیته دفاع ملى» در قم
رویدادهاى کرمان و اصفهان
در ماه مه ۱۹۱۵ هواخواهان حزب دموکرات و شبکه جاسوسى آلمانها زیر رهبرى برنستورف موقعیت بسیار خوبى در کرمان داشتند.
در سپتامبر ۱۹۱۵ هنگ ژاندارمرى کرمان از انجام دستورات فرماندهى ژاندارمرى در تهران، سرپیچید. کمیتهاى پدید آمد که طرح پیکار علیه کنسولهاى انگلیس و روس را در کرمان مىخواست اجرا کند. ژاندارمها و یکانهاى سازمان مجاهدین کرمان وابسته
به حزب دمکرات، شعبه بانک شاهنشاهى و ساختمان تلگرافخانه انگلیسها را در کرمان اشغال کردند. در جنوب شرقى ایران جنبش مسلحانه ضد انگلیسى در میان عشایر آغاز گردید.
قیام در شیراز
اوضاعى که به سال ۱۹۱۵ در شهرهاى مهمى چون شیراز، کرمان و اصفهان پیش آمد، دلیل بر آن بود که این نقاط نهتنها مراکز فعالیت شبکه جاسوسى آلمان، بلکه کانون- هاى جنبش آزادى ملى که سخت با انگلیسها دشمنى مىورزیدند، بودند. یکانهاى ژاندارم یگانه نیروهاى مسلح محلى در این شهرها بودند که زیر نفوذ سازمانهاى محلى حزب دموکرات و جاسوسان آلمانى قرار داشتند، ژاندارمها در رابطه با حقوق ناچیزى که دولت به آنها مىپرداخت بسیار آشفته بودند. به سال ۱۹۱۵ در شیراز «کمیته دفاع از استقلال ملى» تشکیل شد، این کمیته اعلام داشت باید براى حفظ استقلال کشور به نبرد مسلحانه دست زد و از پندار آلماندوستى پشتیبانى کرد. کمیته نامبرده روزنامهاى هم منتشر کرد. علاوه بر این کمیته «اتحاد اسلام» هم با شعار جهاد و تبلیغات پان اسلامیسم به فعالیت پرداخت.
