کوروش در روایات ایرانی – محمد ابراهیم باستانی پاریزی
کوروش آزادی‌بخش
ظهور کوروش را در نیمه قرن ششم ق. م باید از معجزات حوادث تاریخ، لااقل برای‌نژاد آریایی شمرد. در این سال‌ها، دو حکومت بسیار مقتدر و قوی و در عین حال متجمل و ثروتمند، در آسیای صغیر و دشت‌های غربی ایران وجود داشت که یکی دولت لیدی و دیگری دولت بابل بود.
ادامه مطلب کوروش در روایات ایرانی – محمد ابراهیم باستانی پاریزی
خصال خسرو
منابع و روایات شرق و غرب درباره شخصیت خسرو یکسان نیست.
مورخان شرقى او را پادشاهى نمونه عدل و نصفت معرفى مىکنند، درحالىکه منابع غربى برخلاف، او را شهریارى طماع و بیدادگر مىشمرند.
ازجمله نظام الملک، طى حکایت مفصلى، مىنویسد که والى آذربایجان که از حیث مال و منال بینظیر بود، با پیرزنى ستم کرد. او پس از تحمل مشکلات بسیار خود را به خسرو رسانید و از او استمداد کرد. شاه بوسیله یکى از غلامان محرمانه شکایت پیرزن را مورد رسیدگى قرار داد و چون به صحت گفتار او پىبرد، دستور داد پوست والى آذربایجان را بکنند و گوشت او را به سگان دهند و پوست را پر از کاه کنند و بر در سرا بیاویزند و هفت روز منادى کنند که هرکه بعد از این ستم کند با او همان کنند که با این کردند.
خسرو انوشیروان
پس از مرگ قباد، طبقات ممتاز و روحانیان، که از نهضت مزدکى سخت هراسناک شده بودند، برخلاف گذشته خسرو اول (۵۳۱ تا ۵۷۹ م.) را تقویت کردند و شاه با کمک آنها موفق گردید املاک را بار دیگر به صاحبان آنها بازگرداند، وضع زنان و فرزندان آنها را روشن کند و به دهت و جادهها و پلها و قنواتى که در جریان این جنبش وضع آشفتهاى پیدا کرده بود، سروسامان بخشد. دولت به موجب قوانینى به حساب همه اراضى رسیدگى کرد و قرار شد که مالیات بر طبق اصول و روش جدیدى تعیین گردد.
قباد
قباد که پس از پیروز به زمامدارى رسید، وارث وضعى آشفته بود.
چند سال قحطى، و جنگهاى بیمورد پیروز با هیاطله، حملات دایمى بدویان و عصیان ملل تابع، وضع شاهنشاهى را سخت آشفته کرده بود. خزانه مملکت بکلى خالى بود و کوشش سفراى قباد براى گرفتن پول از دربار قسطنطنیه به نتیجه نرسید. در این دوره مزدک و پیروان او به سرعت به تبلیغ نظریات مذهبى و اجتماعى خود در بین توده بینوا مشغول بودند، و نجبا نیز به تحدید قدرت سلطنت و بهرهکشى از اکثریت مردم مشغول بودند. در چنین شرایطى، شاه مصلحت خود را در تقویت ملت و سرکوبى اقویا دید. مزدک ضمن تبلیغ مردم به صلحجویى، از نظر اجتماعى، خواهان مساوات بین افراد بشر بود. این نظریات در جامعه عصر ساسانى که اختلاف طبقاتى شدیدى بین افراد مردم وجود داشت، بسرعت نفوذ کرد.
جانشینان شاپور
پس از شاپور بازماندگان او، هرمز اول، بهرام اول، بهرام دوم، و بهرام سوم هریک مدتى کوتاه سلطنت کردند. بهرام، به شرحى که خواهیم دید، مانى را به دار آویخت. پسازآنکه نرسى پسر شاپور به سلطنت رسید، تصمیم گرفت حکومت ارمنستان را، که متمایل به رومیان بود، گوشمالى دهد. امپراتور روم براى جلوگیرى از این نقشه یکى از سرداران خود را به جنگ نرسى فرستاد، ولى نتیجه جنگ به سود نرسى پایان یافت.
زمامدارى شاپور
اردشیر قبل از مرگ، فرزند خود، شاپور را در سلطنت شریک خود نمود. شاپور در دوران زمامدارى، انضباط بیشترى در ارتش و سازمان ادارى کشور پدید آورد. او نیز مانند پدر با مشکلات و مسائل خارجى چندى مواجه بود؛ شاهنشاهى کوشان در شرق، مشکل ارمنستان، تهدید و فشار بدویان بر معابر قفقاز، و قدرت رومیان در غرب، شاپور را مجبور مىساخت که همواره آماده نبرد باشد.
حکومت ساسانیان
ساسانیان
پنج قرن و نیم پس از سقوط حکومت هخامنشى، بار دیگر پارسیان شاهنشاهى جدیدى به وجود آوردند که از حیث قدرت با امپراتورى روم برابرى مىکرد. ساسانیان که خود را وارث هخامنشیان مىدانستند، برخلاف عهد اشکانیان، قدرتى متمرکز به وجود آوردند و زمام اختیار فئودالها و اشراف ملوک الطوایف را بیشازپیش در دست خود گرفتند و آنان را وادار کردند که به اوامر حکومت مرکزى گردن نهند. آیین زردشت که ظاهرا از اواخر حکومت اشکانیان در سراسر ایران بسط و توسعه یافته بود، در آن دوره به صورت دین ملى و رسمى کشور درآمد.
