تاریخچه تشکیل ساواک

ساواک چه زمانی توسط چه کسی و با چه اهدافی تشکیل شد؟
شکل‌گیری:ساواک نام سازمان امنیتی ایران در عصر پهلوی بوده که برخلاف نام آن تداعی ‌کننده شکنجه و جاسوسی و ناامنی در اذهان جامعه و برگرفته از سازمان‌های سیا و موساد می‌باشد که همواره مردم از آن در رعب و وحشت بوده‌اند. وقتی در سال ۱۳۳۵ش. آمریکا به کمک شاه ایران آمد، دوستان آمریکایی او پیشنهاد تشکیل دو سازمان اطلاعات خارجی و امنیت داخلی را مانند، دو سازمان سیا و اف. بی. آی، آمریکا دادند

تاریخچه تشکیل ساواک

. هسته اولیه این سازمان در فرمانداری نظامی تهران شکل گرفت و روز ۱۱ مهرماه ۱۳۳۵ خبر آن در مطبوعات به چاپ رسید. چندی بعد لایحه تشکیل «سازمان اطلاعات و امنیت کشور» که بعداً به خاطر اختصار ساواک نام گرفت، توسط دولت تهیه و به مجلس سنا فرستاده شد. در مجلس سنا عده‌ای از سناتورها به شدت با لایحه مذکور مخالفت کردند، از جمله خواجه نوری این قانون را ظالمانه‌ترین قانون دولت خواند، وی با اشاره به ظلم و ستم‌هایی که از سوی مأموران نظامی با استفاده از این قانون می‌تواند صورت گیرد، این قانون را، موجب محروم شدن مردم از تمام حقوق دمکراتیک و آزادی‌شان دانست. گلشائیان وزیر دادگستری و امیر احمدی در رد خواجه نوری صحبت کردند و او در جواب آنها این شعر را خواند:
شنیدم گوسفندی را بزرگی
رهانید از دهان و چنگ گرگی
شبانگه کارد بر حلقش بمالید
روان گوسفندان از وی بنالید
گه از چنگال گرگم در ربودی
و لیکن عاقبت گرگم تو بودی
سناتور جمال امامی نیز با این لایحه مخالفت نمود و گفت: امروز باید تمام کوششمان این باشد که مردم را راضی نگه داریم…. مردم ایران خطاکار نیستند. ولی کارد به استخوانشان رسیده، جنب و جوش می‌کنند…^(۱)
سرانجام پس از مخالفتها در سال ۱۳۳۶ش. پس از تصویب مجلس شورای ملی ساواک فعالیت خود را به ریاست تیمور بختیار آغاز کرد.
از آغاز تأسیس ۱۳۳۶ تا ۱۳۵۷ چهار نفر که همه افسر ارشد بودند، در پی یکدیگر در رأس ساواک قرار داشتند ۱٫ بختیار، ۲٫ پاکروان، ۳٫ نصیری، ۴٫ ناصر مقدم.^(۲) لذا در تاریخ معاصر ایران نام سازمان امنیت همواره با ترس و وحشت باقی است.

اهداف:۱ . کشف توطئه‌های داخلی و خارجی علیه حکومت استبدادی شاه
۲ . چون سازمان دقیقاً برای رسیدن به اهداف خاصی تأسیس شده و کاملاً از سوی استعمارگران به عنوان سازمانی هدایت شده جهت حفظ منافع استعماری و بنیانگذاری شد.
۳ . رضا خان برای دوران استبداد خود نظام امنیتی خاصی داشت که محصول آن جنایات بسیار بود. هیئت حاکمه ایران بعد از شهریور ۲۰ درصدد تبدیل آن نظام امنیتی به سازمان تازه‌ای برآمد که نهضت آزدیخواهی در کشور را کاملاً تحت مراقبت و کنترل خویش در آورد، این سازمان با تشکیلات مخوف و سرّی گسترده که داشت، کودتاها و اهداف هیئت حاکمه را با قدرت قضایی، پی گیری و هدایت می‌‌کرد. به طوری‌ که هر جنایت ساواک با این سازمان تحت عنوان سازمان امنیت توجیه می‌شد.

اعضای ساواک:اعضای این سازمان را از ۳۰ هزار یا ۶۰ هزار نفر تخمین زده‌اند، اگرچه شاه تعداد نفرات آن را ۳۵۰۰ نفر ذکر کرده بود. ولی روزنامه خارجی نیوزیک در سال ۷۴ ادعا کرد که سه میلیون ایرانی به نحوی از انحاء بعنوان خبرچین برای ساواک کار می‌کنند و در هر لباسی از کارگر تا دهقان افراد نفوذی داشتند.^(۳)
۴٫ یکی از اهداف مهم فرامرزی تأسیس ساواک که آمریکائیها بدان توجه ویژه داشتند، مقابله با کمونیسم بود که رقیب امپریالیسم در شرق بود. آمریکائیها از نفود این اندیشه از طرف اتحاد شوروی در ایران مخصوصاً ارتش ایران باخبر شده بودند. لذا از‌ آنجا که ایران برای آمریکا مهمترین پایگاه اصلی در منطقه محسوب می‌شد و باید از لحاظ حفاظت و امنیت یک سیستم امنیتی خوبی داشته باشد، تا در مقابل تهدید از پایگاه غرب محافظت کند، از این روی اقدام به تأسیس ساواک نمودند.
۵ . از طرفی تأسیس ساواک به‌ آمریکا این امکان را می‌داد، تا تسلط کامل‌ خود را بر ایران در تمام شهرها تأمین کند و از شکل‌گیری احزاب و نیروهای فعال بر علیه سیستم حاکم باخبر نماید تا عمق نفوذ آمریکا در ایران حاصل شود.
۶٫ دیگر هدف مهم آمریکا این بود که تسلط بر نیروهای نظامی داشته باشد و بعنوان ضد اطلاعات نیروهای سه گانه انجام وظیفه کند، چون ارتش سازمان اطلاعاتی براساس نیاز تأسیس کرده بود که آمریکا در مقابل آن، ضد اطلاعات را تأسیس نمود، تا در مقابل آن به انجام مأموریت های مخفی محوله بپردازد، در شهربانی و ژاندارمری نیز چنین خبری با تقلید از ارتش ایجاد شده بود که ضد اطلاعات مأموریتی در بین این نیروهای سه گانه ایجاد کرده بود. لذا تمام اطلاعات درباره نیروهای سه گانه در اختیار نیروهای آمریکایی قرار داشت، آنها توسط مأموران خود برای برخی از فرماندهان نظامی پرونده‌ جاسوسی روسها را تشکیل داده و متهم به طرفداری از کمونیست نموده بودند.^(۴)
ساواک از سیستم بسیار پیچیده و گسترده‌‌ای برخوردار بود، بطوری که کوچکترین تحرکات را گزارش می‌نمودند.^(۵) در شهرهای مختلف از جمله قم جاسوسان متعددی داشتند که تمام تحرکات بیوتات آیات عظام و بیانه‌های آنها را گزارش می‌نمود. امروز اسنادی که از ساواک بر جای مانده نشان‌دهنده گستردگی فعالیت این نهاد ضد مردمی می‌باشد که چه جنایتی در تاریخ ایران برای حفظ منافع استعمارگران و طاغوت ستمگر مرتکب شده‌اند.^(۶)

آموزش نیروهانیروهای اصلی و هسته‌‌ای ساواک تحت نظارت موساد در خارج از کشور و در کشورهای اروپائی از جمله انگلیس و آمریکا و یا در اسرائیل آموزش‌های لازم را می‌دیدند و از خبرگی و مهارت لازم در کار شکنجه و اعتراف گرفتن برخوردار می‌شدند.
این نیروها به هیچ ارزش اخلاقی و انسانی پایبند نبودند و از ناموس خویش نیز در راه اهداف تعریف شده بهره می‌گرفتند. آنها برای بازجوئی نیز آموزشهای ویژه‌ای می‌دیدند،^(۷) ساواک که از گستردگی ویژه‌ و اختیارات فراوانی در کشور برخوردار و موظف به کنترل نامه‌ها و تلفن های مردم و جاسوسی در ارگان های مختلف و تمام قوای اجرائی کشور بود.^(۸) در دانشگاه‌های خارج از کشور و داخل نیز مأموران ساواک فعال بودند.^(۹)

نتیجه: این سازمان مخوف در سال ۱۳۳۵ توسط آمریکائیان و به پیشنهاد آنها و با نظر شخص محمدرضا پهلوی برای اهداف خاص از جمله کنترل نیروهای سه گانه ایران و ایجاد سد دفاعی در برابر کمونیسم و نفوذ شوروی، کنترل فعالیتهای سیاسی طبقات مختلف مردم از جمله فعالیت‌های فرهنگی و سیاسی علما و مراجع تقلید و دانشجویان و سایر اقشار فرهنگی و علمی در خارج و داخل، و کنترل ادارات دولتی، و سرکوب قیام های مردمی و ایجاد خوف و وحشت برای عدم قیام مردم توسط رهبران مذهبی در نتیجه حفاظت از منافع غرب و امپریالیسم و صهیونیسم و حفاظت از سلطه استبداد و نوکری غرب و غارت منابع و ثروت های منطقه خاورمیانه و اهداف شوم دیگری تأسیس گردید.

پاورقی:

۱٫ بخاری راد، نقی، ساواک. تهران، مرکز اسناد، چاپ اول، ۱۳۷۹، ص ۳۰ و گریستین دلانوآ ساواک، ترجمه نیک‌گوهر، تهران، طرح نو، چاپ اول، ۱۳۷۱، ص ۲۳۹ ـ ۵۵ و ص ۶۵٫
۲٫ بخاری، «پیشین»، ص ۷۳٫
۳٫ مدنی، تاریخ سیاسی معاصر، قم، مدرسین، چاپ سوم، بی تا، ج ۱، ص ۵ ـ‌۵۸۴٫
۴٫ فردوست، حسین، ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، تهران، اطلاعات، چاپ سوم، ۱۳۷۰، ج ۱، ص ۴ ـ ۳۸۲٫
۵٫ همان،‌ص ۳۹۴ ـ ۳۹۰٫
۶٫ اسناد انقلاب اسلامی، تهران، سازمان تبلیغات، چاپ اول، ۶۹ در صفحات مختلف بیانگر کنترل شدید بیوت مراجع قم است که از نامه های مراجع تقلید عکس‌برداری شده.
۷٫ همان،‌ص ۴۴۸٫
۸٫ همان، ص ۴۵۲٫
۹٫ همان، ص ۴۷۲٫