مختصری در مورد خاندان صفوی

مختصری در مورد خاندان صفوی توضیح دهید؟

مورخین حکومت صفویان به چهاردسته تقسیم کرده‌اند:
دوره اوّل: از ظهور تا شکل گیری آن دوره‌ دوّم: عصر شکوفایی و تثبیت صفویان. دوره سوّم: دوره ساخت تثبیتی و نهادینه شدن آن دوره چهارم: دوره اشفتگی و فروپاشی حکومت صفویان است.

دوره‌ اوّل: مورخین، نوعاً زمینه شکل گیری صفویان را از زمان شیخ صفی الدین دانسته اند و نقل کرده‌اند: شیخ صفی در سال ۶۵۰ هجری در اردبیل متولد شد و در جوانی برای کسب علم راهی شیراز و بعد گیلان شد و در آن جا به خدمت شیخ زاهد گیلانی درآمد و محبوب او گردید و بعد داماد او شد و از این جا بود که رشد کرد و صاحب کرامات شد و با حکمرانان عصر خویش روابط حسنه‌ای ایجاد کرد.^(۱)
پس از شیخ صفی فرزند او، شیخ صدر الدین، جانشین وی شد و پس از صدرالدین نیز، پیشوایی صفویان به خواجه علی رسید و چون در دوره‌ او تشیع دوازده امامی رشد کرده بود، وی هم به اصول عقاید امامیان توجّه کرد و این باعث شد که مریدان بسیاری پیدا کند و خانقاه او در اردبیل مورد توجّه قرار گرفت.
پس از او شیخ جنید جانشین وی شد. او توانست علاوه بر قدرت مذهبی، قدرت سیاسی را نیز به دست بگیرد. زیرا وی با خاندان حسن بیک آق قویونلوها وصلت کرد و با آق قویونلوها علیه قراقویونلوها هم پیمان شد و با جهانشاه دارد جنگ شد، در این جنگ اگر چه پیروزیهایی کسب کرد ولی خود کشته شد و فرزندش شیخ حیدر جای او را گرفت.
شیخ حیدر با مارتا دختر اوزون حسن ازدواج کرد و بعد از مرگ اوزون حسن قدرت را در خاندان خویش به وجود آورد و از این زمان بود که تصمیم گرفت تا انتقام خون پدرش شیخ جنید را از شروانیان بگیرد. لذا سپاهی را از هواخواهان و مریدان خویش جمع کرد و تاجی را که دوازده تَرَک به نیابت از دوازده امام داشت بر سر صوفیان گذاشت که به قزلباشان معروف شدند.
او جنگ را در سال ۸۹۲ هجری آغاز کرده شروانشاه را شکست داد ولی زمانی که تصمیم گرفت تا از راه دربند به قفقاز برگردد توسط قوای کمکی سلطان یعقوب در محل طبرستان محاصره شد و به قتل رسید.
پس از حیدر سه فرزند او، توسط آق قویونلوها تعیب شدند، از میان آنها علی به قتل رسید و اسماعیل به سلامت خودش را به اردبیل رساند و بعد از شش هفته به دربار یک حکمران محلی درگیلان به نام کاریکا میرزا علی رسید و در آن جا پناه داده شد.
وی در سال ۹۰۵ هجری که دوازده ساله بود برای دستیابی به قدرت، شروع به تلاش و فعالیت کرد و توانست به کمک گروه کوچک هفت نفره‌ای، نیروها و مریدان خویش را از اطراف جمع آوری کرده و با پیروزی هایی که در باکو و نخجوان به دست آورد، توانست بر سپاه آق قویونلوها پیروز شود و وارد آذربایجان گردد و در سال ۹۰۷ در آذربایجان تاجگذاری کند و حکومت صفویان را پایه ریزی کند.^(۲)
به هر حال خاندان صفوی با توجّه به عقاید شیعه و با نسبت دادن خود به امام موسی بن جعفر توانستند از گرایشات شیعی در ایران بهره‌گیرند و قدرت خود را تثبیت کنند و حکومت صفوی را تشکیل دهند.
دوره‌ دوّم حکومت صفویان از زمان شاه اسماعیل اوّل تا روی کارآمدن شاه عباس است که به عصر شکوفایی و تثبیت صفویان است. در این دوران اختلافات داخلی سرکوب شد و جنگ های زیادی هم با دشمنان خارجی چون عثمانیان در غرب و با ازبکان در شرق نمودند.
دوره ‌سوّم حکومت آنها که از سال ۹۹۶ با روی کار آمدن شاه عباس شروع می‌گردد که دوره تثبیت و نهادینه شدن حکومت صفویان است و شاه عباس با اقتداری که داشت توانست بر مشکلات خارجی و داخلی فایق آید و در این عصر ایران شاهد شکوفایی و عمران اصفهان و دیگر شهرهای خود بود. ولی با مرگ شاه عباس در سال ۱۰۳۸ هجری این دوره به پایان می رسد.^(۳)
زمانی که سلطان حسین آخرین پادشاه صفوی به قدرت می‌رسد دولت صفوی آن چنان دچار ضعف می گردد که با اندک حمله محمود افغان، اصفهان سقوط می کند و صفویان از بین می‌روند.^(۴)
امّا عملکرد و فعالیت‌های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی صفویان:
در زمانی که در ایران هیچ گونه حکومت مستقل فراگیری نبود، صفویان توانستند برای اولین یک حاکمیت قدرتمند سیاسی بر خاسته از متن مردم ایران به وجود آورند که بتواند با قدرت و امپراطوری عثمانی سالیان متمادی به مقابله پردازد.
آنان در قلمرو فرهنگی توانستند مذهب تشیع را تقویت نموده و آن را به عنوان دین رسمی مردم ایران معرفی کنند و در این راستا از علمای شیعه عصر خویش بهره گرفتند.
آنها با استفاده از قدرت مذهبی که داشتند، توانستند سالیان طولانی حکومت کنند و حتی پس از انحطاط و زوال قدرت آنها، هنوز تا مدتها مردم به دنبال به قدرت رسیدن این خاندان بودند.
هم چنین علمای شیعه در عصر صفویان تلاش‌های فراوانی در مسائل حکومتی و مسائل دینی از خودشان به عرصه ظهور رساندند و به خاطر آزادی عملی که به علماء داده شده بود، توانستند کتب زیادی را تألیف کنند از جمله اینان علمای بزرگواری چون علامه مجلسی، علامه قطیفی، مقدس اردبیلی و میرداماد را می توان بر شمرد.

پاورقی:

۱٫ میشل م. مزاوی، پیدایش دولت صفوی، ترجمه دکتر آژند، تهران، نشر گستره، چاپ دوّم، ۱۳۶۸، ص ۱۲۸٫
۲٫ همان، ص ۱۴۹٫
۳٫ راجر سیوری، ایران عصر صفوی، ترجمه کامبیز عزیزی، تهران، نشر مرکز، چاپ چهارم، ۱۳۷۴، ص ۲۰۳٫
۴٫ یوسف جمالی، محمدکریم، تشکیل دولت صفوی، اصفهان، مؤسسه انتشارات امیر کبیر، چاپ اوّل، ۱۳۷۲، ص۱۶۰٫