تفاوت های قیام پسیان و میرزا کوچک خان

تفاوت های قیام پسیان و میرزا کوچک خان در چه بود؟

همواره در طول تاریخ آزاد مردانی پا به عرصه وجود گذاشته اند که با ظلم و بیدادگری مبارزه کرده و با نفوذ بیگانه در سرزمین مقدس ایران مقابله نمودند و در راه این هدف مقدس از جان خود گذشتند. از جمله این مردان محمد تقی خان پسیان و میرزا کوچک جنگلی بودند که در مقطع حساس تاریخ ایران به دفاع از استقلال بپا خواستند که پس از انقلاب مشروطه در ایران ملت ایران انتظار استقلال و آزادی و رفاه و آسایش داشت و امید قطع دست اجانب از کشور را داشت.

ولی عده‌ای این انتظار مردم وطن دوست و طالب عزت و سربلندی ایران را نادیده گرفته برای رسیدن به مقام و منصب دست نیاز به کشورهای غربی از جمله انگلستان دراز کردند و با امضای قراردادهایی عملا وطن را در اختیار بیگانگان گذاشتند، این در حالی بود که حکومت قاجار و سلطنت محمد شاه نفس های آخر را می‌زد. افرادی جهت نجات میهن از فشار ظلم و نفوذ اجانب اعلام موجودیت کردند، یکی از آنها مجاهدی دلیر و دیندار و با شرف و میهن دوست میرزا کوچک جنگلی در گیلان بود.^(۱) وی با هدف ایجاد یک حکومت مستقل از هر گونه نفوذ بیگانه در شمال ایران اتحاد اسلام را با همکاری گروهی از همفکران خود بوجود آورد و در گیلان با کمک میرزا علی خان دیوسالار به جلب افراد برای همکاری پرداختند. از عنوان کمیته اتحاد اسلام پیداست که قبل از هر چیز اسلام برای این گروه، اهمیت ویژه داشت امضای قرارداد ۱۹۱۹ که موجب نفوذ بیشتر بیگانه در ایران می‌گردید، بر قاطعیت نهضت جنگل افزود، پس از آن انقلابیون گیلان به تشکیل حزب جنگل مبادرت ورزیدند و رفته رفته شمال را از کنترل دولت مرکزی خارج کردند.^(۲)
میرزا کوچک مدت شش سال با دولت ایران که تحت تسلط بریتانیا بود مبارزه کرد و هدفی جز طرد مداخلات نامشروع و برانداختن کاخ ستم و نیل به حقوق ملی و ساختن یک ایران آزاد و آباد نداشت یکی از اصول مرامنامه آنها این نهضت که بر پایه آسایش عمومی آزادی، تساوی افراد انسانی و حاکمیت اکثریت بواسطه منتخبین ملت بود.^(۳) در نهایت با بروز اختلاف میان برخی سران و خیانت عده‌ای و در تنگنا قرار گرفتن نهضت از جانب حامیان شکست خورده و سردار جنگل یکه و تنها در سرمای زمستان جنگل های گیلان جان به جان آفرین تسلیم می‌کند.
در شرق ایران فرد آزادی خواه دیگری که از او به عنوان افسری وطن خواه، درس خوانده، باهوش و دارای تعصب ملی شدید یاد می‌کنند و در عین حال او را جاه طلب و مغرور نیز قلمداد می‌کنند.^(۴) فرمانده ژاندارمری خراسان بوده که با دستور سید ضیاء طباطبائی قوام السلطنه را دستگیر و تحت الحفظ به تهران می‌فرستد. در این اثنا از جانب محمد شاه کابینه سید ضیاء منحل اعلام می‌شود و بعد از مدتی قوام السلطنه که با انگلیسی‌ها ارتباطات بسیار نزدیکی داشت به حکومت می رسد با به حکومت رسیدن قوام کلنل پسیان در مشهد کمیته ملی را تشکیل داد، خواسته کلنل این بود که از زیر فشار انگلیس‌ها رها گردند و یک رشته اصلاحات انجام گیرد.^(۵) از طرف دیگر از انتقام جوئی قوام‌السلطنه هراس داشت و لذا با دولت مرکزی مخالفت کرد مدت یک سال چندین مکاتبه و مذاکره بین کلنل و تهران صورت گرفت. ولی نتیجه نبخشید. پسیان به علت افکار آزادی خواهی در بین مردم نفوذ و اعتباری یافته بود. در مدت اختلاف با تهران این عده در ارگ ایالتی تحصن کرده و خواستار تلگراف حکم والیگری کلنل برای خراسان شدند.
در پی این کش و قوس دولت، کلنل را متمرد و مجنون معرفی کرد و کلنل قوام السلطنه را خائن خواند و افکار عمومی مردم خراسان را بر ضد دولت قوام و به هیجان آورده و شوراند، بدین شکل قیام کلنل علیه دولت مرکزی شروع شد. وی حتی وساطت میانجیگران را نپذیرفت و صاحب منصبان و وابستگان دولت انگلیس را دستگیر و توقیف نمود. پایداری و خودداری کلنل از هر گونه سازش با مرکز سرانجام با خیانت فئودال های قاینات و مرگ کلنل پسیان پایان یافت، با مرگ یکی از آزاد مردان استعمار نفس راحتی کشید و یکی از وطن دوستان که هنوز جوانی ۳۲ ساله بود،^(۶) از میان رفت.
درباره تفاوت این دو قیام باید گفت که هر چند که این دو قیام در راستای وطن خواهی و استقلال و مقابله با نفوذ بیگانه بود و تفاوت های هم داشتند.
کلنل یک فرد نظامی و حکومتی بود هر چند که قیامش برای آزادی وطن بود. ولی در این قیام انگیزه‌های شخصی نیز دخیل بود. کلنل حدود هشت هزار نفر افراد نظامی در اختیار داشت و می‌توانست در آن ایام بحرانی دردسر بزرگی برای دولت باشد علاوه بر آن مردم خراسان کلنل را دوست داشتند و از اهداف و برنامه‌های او حمایت می‌کردند.
در عوض میرزا کوچک خان یک رهبر مذهبی محلی محسوب می شد. چون روحانی بود و می‌خواست از حوادث و جریانهای روزمره برای پیش بردن مقاصد انقلابی و دینی خود استفاده کند و همراهانش نیز همفکرانش^(۷) بودند بر خلاف افراد کلنل از طرف دیگر تفکرات این دو رهبر نیز با هم تفاوتهای داشته. چرا که کلنل تحصیل کرده آلمان بود و میرزا تحصیل کرده حوزه‌های علوم دینی.
تفاوت دیگر دو قیام این بود که با وجود ضد استعماری بودن که وجه مشترک آنها بود، نهضت جنگل برای مبارزه با استعمار و استبداد از مبانی ارزشی و دینی بیشتر بر خوردار بود، تا قیام پسیان در خراسان که این ویژگی برجستگی یا لااقل هدف اصلی نبود.
در پایان می توان نتیجه گرفت که هر چند که این دو فرد از حیث تفکرات و تجهیزات و افراد تفاوت هایی داشتند. اما در کل این دو قیام با هدف مقابله با نفوذ بیگانه و مبارزه با بیگانه پرستان بود و در این راه و هدف برای رسیدن به نیت خودشان از جان خود گذشته و به شهادت نایل شدند.

پاورقی:

۱٫ شمیم، علی اصغر، ایران در دوره سلطنت قاجار، چاپ تک، چاپ اول، ۱۳۷۹، ص ۶۵۶٫
۲٫ مدنی، سید جلا‌ل‌الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، دفتر انتشارات اسلامی چاپ سوم، ۱۳۶۹ ج ۱، ص ۱۵۴٫
۳٫ عباسی، محمد، تاریخ انقلاب ایران، انتشارات شرق، چاپ اول، ۱۳۷۹، ص ۲۲۱٫
۴٫ شمیم، علی اصغر، ایران در دوره سلطنت قاجار، چاپ اول، ۱۳۷۹، ص ۶۵۸٫
۵٫ پیتر، آوری، تاریخ ایران از تاسیس تا انقراض قاجار ترجمه محمد رفیعی، مهر آبادی، چاپ چهارم، ۱۳۷۷، ص ۱۶۱٫
۶٫ شمیم، علی اصغر، ایران در دوره‌ سلطنت قاجار، چاپ اول،۱۳۷۹، ص۶۵۹٫
۷٫ همان، ص۶۵۹٫