نقش مخالفین و حامیان مراجع نجف با مشروطه

نقش مخالفین و حامیان روحانیت و مراجع نجف با مشروطه چگونه بود؟

مشروطه اصطلاحی است که در مقابل اصطلاح مطلقه یا حکومت مطلقه استبدادی وضع شده، گفته شده که این کلمه از لغت فرنگی «شارت» به معنای فرمان اخذ شده و از کشور عثمانی به ایران آمده است(۱) و آن عبارت از انقلابی است که مردم در کشورهای مختلف با هدف محدود کردن قدرت های استبدادی و دخالت در سرنوشت خویش خواسته‌های خود را مطرح می‌نمودند.

از جمله خواسته‌های مهم طرفداران مشروطه، برگزاری انتخابات آزاد و برخورداری از مجلس قانون‌گذاری بوده است. در یک کلام مشروطه‌ای که در ایران واقع شده به معنی آزادی خواهی از یوغ استبداد دیر پای شاهان می‌باشد. انقلاب مشروطه قبل از ایران در برخی از کشورهای جهان واقع شده بود.(۲) که در اواخر سلطنت سلسله قاجار در ایران این ندای آزادی خواهی بلند شده و انقلاب مشروطه با امضای مظفرالدین شاه محقق شد. پرچمداران این انقلاب و حرکتها در کشورها علماء و دانشمندان بزرگ بودند که مردم به ستوه آمده از ظلم مستبدان، با اهل فرهنگ و علم و اندیشه‌ هم‌صدا می‌شدند و حرکت بزرگ اجتماعی محقق و منجر به انقلاب می شد. در ایران عصر قاجار نیز اهل فرهنگ و دانشمندان عبارت بودند از، تحصیل‌کردگان حوزه‌های علمیه که گروه بزرگ و غالب اهل فرهنگ را تشکیل می‌دادند. روشنفکرانی چون سید جمال‌الدین، و استعمارستیزانی بزرگ چون میرزای شیرازی و… که در بیداری جامعه ایران نقش مهمی را ایفا کردند.(۳)
چنانکه روند مشروطه را از آغاز تا پیروزی مورد مطالعه قرار دهیم، نقش علما و روحانیت به وضوح دیده می‌شود. رهبران اصلی نهضت مشروطه روحانیت بودند و مردم نیز با حضور و رهبری روحانیت از این نهضت حمایت می‌نمودند. علمای ایران و مراجع به اتفاق از این نهضت حمایت کردند و هرگز روحانیت مخالفتی با مشروطه که به تأیید و حمایت استبداد منجر شود نداشتند. بلکه روحانیت مخالف مشروطه، خواستار مشروطه کامل و اسلامی بودند که بیگانگان در آن دخیل نباشند و خواستار قطع کامل دست استبداد و استعمار و برقراری حکومت اسلامی بودند و مخالفت آنها از روی آینده‌نگری بود که می‌دیدند به نام مشروطه سیطره مجدد استبداد و استعمار آغاز می‌شود. لذا طرفداران استبداد از این فرصت استفاده نموده و آن عده از علمای مخالف مشروطه استعماری را مخالف خواسته‌ مردم معرفی نموده و سرکوب نمودند، در حالی که مخالفان مشروطه با مشروطه‌ای مخالف بودند که منجر به قدرت‌گیری مجدد استبداد با دخالت استعمار گردد. از این رو بود که مجلسی که محصول مشروطه‌ کذائی بود، تبدیل به یک آلت دست برای استبداد گردید و مبارزان اصلی مشروطه در آغازین راه برقراری حکومت مردمی سرکوب شده و مخالف مشروطه قلمداد شدند.
براساس اسناد و مدارک تاریخی تمام علمای نجف و مراجع از جمله آخوند خراسانی که در رأس مراجع نجف بودند و میرزای نائینی و… همه از مشروطه و انقلاب ایران حمایت و پشتیبانی تا انقلاب به ثمر بنشیند.(۴) «علمای نجف تلگرافات متعدد به شاه نمودند و او را به تمکین در مقابل تقاضاهای ملت نصیحت نمودند».
در نتیجه براساس مدارک معتبر تاریخی علمای نجف هرگز با مشروطه مخالفت نداشتند. بلکه برخی از آنها چون سیدمحمد کاظم یزدی صاحب «عروه الوثقی» از آینده مشروطه‌ نگران بوده و بیم آن داشتند که بیگانگان به بهانه مشروطه کشور را دچار استبداد دیگری نمایند که بعدها همین اتفاق واقع شد و آنچه را که باعث نگرانی برخی از علما بود پیش آمد نمود. چون دخالت استعمار گران شرق و غرب در امور ایران بیشتر شد و افراد مستبدی چون رضا خان و پسرش به قدرت رسیده و سالها مردم ایران را از غافله پیشرفت و ترقی باز داشتند.
در برخی از صفحات تاریخ درباره سید کاظم یزدی چنین نگاشته‌اند… که سید ‌کاظم یزدی که یکی از اعلم روحانیون نجف بود، فریب نمایندگان شیخ فضل الله را خورد و علناً برخلاف مشروطیت قیام کرد و در نتیجه آشوب ضد انقلاب در تهران برپا شد…»(۵) چنانکه توضیح داده شد، مخالفت علما برای قطع ید اجانب بود، نه حمایت از استبداد، آنها خواستار مشروطه مشروعه (اسلامی) بودند که مورد غرض‌ورزی قرار گرفتند و متهم به مخالفت با مشروطه شدند.
چنانچه تمام اندیشمندان معاصر بر اهمیت نقش علمای نجف در پیروزی مشروطه واقفند. لذا نمی‌توان گفت که علمای نجف با مشروطه‌خواهی در ایران مخالف بودند که در منابع معتبر درباره اهمیت حوزه نجف چنین آمده است.
«… در آن زمان موافقت یا مخالفت حوزه علمیه نجف پیش از هر عاملی در تقدیرات مشروطیت ایران مؤثر بود و وزنه سنگین روحانیت نجف در کفه ترازوی هر یک از هر طرف گذارده می‌شد، کار به نفع آن طرف تمام می‌شد…» .(۶)

 


پاورقی:

۱٫ مدنی، سید جلال‌الدین، تاریخ سیاسی معاصر، چاپ سوم، قم، جامعه مدرسین، ۱۳۶۰، ج ۱، ص ۱۰۸، به نقل از «تحقیقات ونوشته‌های تاریخی ایرج افشار» ج ۱، ص ۲۵۹٫
۲٫ همان، ص ۱۰۸٫
۳٫ شمیم، علی‌اصغر، ایران در دوره سلطنت قاجار، تهران، مدبر، چاپ هفتم، ۱۳۷۵، ص۱۸۲٫
۴٫ ملک‌زاده، مهدی، تاریخ انقلاب مشروطیت ایران، تهران، علمی، چاپ سوم، ۱۳۷۱، ج ۲۰۳ ـ ۱٫
۵٫ همان، ص ۴۷۸، شمیم، علی‌ اصغر، «پیشین» ص ۵۲۴٫
۶٫ همان، ص ۵۱۱، و ج (۵ ـ۴)ص ۷۲۰ که تفصیل از نقش علمای نجف در پیروزی مشروطه سخن گفته است.

http://www.vatanfa.com/?s=نقش-مخالفین-و-حامیان-مراجع-نجف-با-مشروطه