اهداف حمله اعراب مسلمان به ایران چه بود؟
- 2,790 بازدید
- 2 می 2012
- ایران باستان
اهداف حمله اعراب مسلمان به ایران چه بود؟
پاسخ:
دین اسلام و اعتقاد به رواج و گسترش آن از مهمترین اهداف مسلمانان در این جنگ بوده است. گرچه کسب غنمیت هم در مراحل اولیه، طبق وعده ای که پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ داده بود و یا سخنانی که توسط افراد مختلف از جمله خلیفه دوم برای مردم بیان می شد و هم در مراحل بعدی که مسلمانها به غنائمی دست یافتند از انگیزه های دیگری بود که مسلمانها را تحریک می کرد که به حملات خود ادامه دهند. «برتولد اشپولر» در کتاب«تاریخ ایران» می نویسد:
«علت اساسی این حمله عظیم تازیان نه تغییرات ارضی شبه جزیره عربستان بود و نه لزوم راه تجارت و نه، تنها حرص غارتگری تازیان. اگر چه این علل از زمان قدیم در مورد تازیان معروف بوده و صفت ویژه تمام اقوام چادرنشین به حساب می آید، نیز در این هجوم به طور قابل توجهی دخالت داشته است. اما علت واقعی و محرک اصلی این هجوم برق آسا و توقف ناپذیر اعراب قبل از هر چیز، دین جدید و اعتقادات تازه ای بود که حضرت محمد ـ صلّی الله علیه و آله ـ به آنان ارزانی بخشیده بود … امروز دیگر جای تردید نیست که دین یکتا پرستی پایدارترین علت و محرّک کشورگشایی تازیان بوده است»(۱)
همچنین در این رابطه«رسول جعفریان» می نویسد:«… مهمترین نکته ایمان و اعتقاد کامل اعراب به پیروزی دینشان بود چنان که رواج این دین اصلی ترین هدف آنان به حساب می آمد»(۲) و البته این نکته را نباید از نظر دور داشت که هدف پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ نشر آئین اسلام در خارج از عربستان بود و نامه های آن حضرت به سران کشورها و لشکرکشی های آن حضرت به شمال حجاز و نوید دادن به کسب این فتوحات می تواند مؤید این مطلب باشد. ذبیح الله صفا در این رابطه می نویسد:«در سال ۱۱ه ق که سال رحلت حضرت رسول(ص) است اجرای نقشه نشر آئین اسلام در خارج از عربستان آغاز شده بود».(۳) همچنین«برتولد اشپولر» می نویسد:«خود پیغمبر اسلام ـ صلّی الله علیه و آله ـ اندکی قبل از رحلتش لشکری برای حمله به طرف شمال آماده می کرد.»(۴)
در سخنان«عمر» خلیفه وقت نیز زمانی که می خواهد مردم را تحریک به حمله به ایران کند چند نکته مشاهده می شود:
۱٫ کسب غنایم جهت نیرو گرفتن و قدرت مند شدن.
۲٫ توجه دادن به وعده قرآن و اشاره به این نکته که: «حجاز جای ماندن نیست مگر آنکه آذوقه جای دیگر بجوئید که مردم حجاز جز به این وسیله نیرو نگیرند … در زمین روان شوید که خدایتان در قرآن و عده داده که آن را به شما می دهد و فرموده که اسلام را بر همه دین ها چیره می کند»(۵)
مسئله کسب غنایم بی تردید یکی از اهداف مهم مسلمانان بوده است«نباید غفلت کرد که عرب در عین آن که برای توحید می جنگید. اما پس از پیروزی انتظار غنیمت داشت.»(۶)
«مسلمانان به اعتماد سخن رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ که وعده گنج های قیصر و کسری را داده بود راهی میادین جنگ شدند».(۷) عمر، ابو عبید را با هزار مرد جنگی به عراق فرستاد وقتی ابو عبیده روانه شد به هر قومی از اعراب که می گذشت آنان را به جهاد و ربودن غنایم فراوان برمی انگیخت، پس گروهی بی شمار به وی پیوستند».(۸) «پس از چندی عمر به دعوت کردن مردم به سوی عراق پرداخت مردم از دعوت وی سرباز می زدند …. عمر هوای غنایم خسروان را در دل هایشان افکند».(۹)
بنابراین مسئله کسب غنایم، هم قبل از حمله برای مسلمانان هدف و انگیزه و محرک شد و هم بعد از کسب غنائم «زمانی که منطقه«ابلَّه» در نزدیکی بصره تصرف شد و عتبه خبر این پیروزی را برای خلیفه نوشت، مردم از فرستادهء عتبه درباره اوضاع منطقه پرسیدند، او برای ایشان توضیح داد که چقدر طلا و نقره در دست مسلمانان است، این خبر سبب سرازیر شدن اعراب به آن ناحیه شد».(۱۰)
یکی دیگر از اهداف مسلمانان این بود که خطری را که از ناحیه ایران آنها را تهدید می کرد، برطرف سازند البته این هدف شاید در مراحل ثانوی حملات پیدا شده باشد با توجه به حملاتی که مسلمانان به پایتخت ساسانیان، «تیسفون»، داشتند، دولت ساسانی هم تدابیری می اندیشید تا اگر بتواند مسلمانان را شکست دهد. در این رابطه در«ناسخ التواریخ» آمده است:
«عمر بن خطاب» یک روز با اصحاب سخن از در مشورت کرد که مرا پسند خاطر نمی افتد که سپاه عرب را به مسافات بعیده از خود دور افکنم. اما این اعاجم و پادشاه ایشان (یزدگرد) هر روز می آشوبند و از نو اِعدادِ(۱۱) سپاه می کنند مردم«همدان» آن عهد که با«حذیفه» بستند، بشکستند و اهالی «ری» نیز از در اطاعت و فرمانبرداری نیستند اکنون رأی چیست؟
گفتند هم اکنون باید اِعداد سپاه کرد و این پادشاهی را بر«یزدگرد» تباه ساخت، عمر گفت: سخن به صواب کردید اکنون بگوئید که نخست به کجا باید تافتن؟ گفتند: ابتدا اصفهان بباید گشاد. زیرا که اصفهان از مملکت عجم به جای سر باشد و فارس و کرمان دو دست و ری و آذربایجان به جای دو پا بود …»(۱۲)
پاورقی:
۱٫ برتولد اشپولر، تاریخ ایران، ترجمه جواد فلاطوری، تهران، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، چاپ ششم، ۱۳۷۹، ج۱، ص۷٫
۲٫ جعفریان، رسول، تاریخ سیاسی اسلام، تاریخ خلفا، قم، انتشارات دلیل ما، چاپ اول، ۱۳۸۰، ج۲، ص۱۲۴٫
۳٫ صفا، ذبیح الله، تاریخ ادبیات ایران، تهران، انتشارات فردوس، چاپ دوازدهم، ۱۳۷۱، ج۱، ص ۸٫
۴٫ برتولد اشپولر، پیشین، ص ۷٫
۵٫ محمد بن جریر طبری، الرسل و الملوک، ترجمه ابوالقاسم پاینده، تهران، بنیاد فرهنگ ایران، ۱۳۵۲، ج۴، ص۱۵۸۸٫
۶٫ جعفریان، رسول، پیشین، ص ۱۲۴٫
۷٫ همان، ص ۱۲۴٫
۸٫ احمد بن یحیی بلاذری، فتوح البلدان، مترجم آذرتاش آذر نوش، تهران، انتشارات سروش، ۱۳۹۴ق، چ دوم، ص ۱۳، بخش مربوط به تاریخ ایران.
۹٫ همان، ص ۱۶٫
۱۰٫ جعفریان، رسول، پیشین، ص ۱۱۳، به نقل از«الطریق الی المدائن» ص ۲۰۳٫
۱۱٫ به معنای تجهیز و جمع آوری.
۱۲٫ لسان الملک سپهر، ناسخ التواریخ، تهران، کتابفروشی اسلامیه، ۱۳۴۶، ج۳، ص۱۰٫
درودبرایرانیان
عمر یه… بیش نبوده لعنت به او و نوادگانش این حرف دل هرایرانی میتونه باشه همه چیزمون رو گرفت حتی به فرش بهارستان که یه فرش زیبا و گرانقیمت بود در دربار ساسانیان هم رحم نکرد و تیکه تیکه اش کرد و به سربازای عرب داد این خاطرات ممکنه اشک هر ایرانی رو در آره اشک منو که در آورد اهورامزدا سرزمین های اعراب رو مورد خشم خودش قرار بده که دختران ایرانی رو توش میفروشن و حراج میکنن…خیلی دردناکه برای ما ایرانیان
اهورامزدا به یاریمون بشتاب