نفوذ و استیلای حکومت ساسانی در حکومتها و دولتهای جزیره العرب تا قبل از بعثت
- 1,432 بازدید
- 29 آوریل 2012
- ایران باستان, دوران ساسانیان
نفوذ و استیلای حکومت ساسانی در حکومتها و دولتهای جزیره العرب تا قبل از بعثت چگونه بوده است؟
پاسخ:
قبل از اسلام قطعه شبه جزیره عربستان در تحت حمایت و نفوذ سه دولت ایران، روم و حبشه بود، که مشرق و شمال شرقی این قطعه زیر حمایت ایران و شمال غربی تابع روم و قطعات مرکزی و جنوب در تحت نفوذ حبشه بود و از مجاورت با این ممالک، دولی نیمه متمدن و نیمه مستقل بوجود آمده بود.(۱)
«حیره» یکی از شهرهای مهمی بود که طوایف عرب آن را بوجود آوردند و به سبب مجاورت با ایران از فرهنگ و تمدن آن بهره مند شدند و با خط و کتابت آشنا شدند، پادشاهان ساسانی می خواستند با استفاده از امراء و مردم «حیره» سدی میان ایران و اعراب بادیه پدید آورند و از تجاوز و تعدّی بدویان غارتگر به حدود مرز ایران جلوگیری نمایند.(۲)
علاوه بر این در جنگ های ایران و روم نیز کمک مهمی به ایران می داد وابستگی ملوک حیره به ایران و ملوک غسانی به روم موجب جنگ های زیادی در طی قرون بین این دو دولت عربی تحت الحمایه ایران و روم به طرفداری از آن دو دولت بزرگ که باجگذار آنها بودند گردید.(۳)
درباره نعمان پادشاه حیره گفته اند: پادشاه ایران دو لشکر در اختیار وی گذاشت که یکی از تنوخین و موسوم به «دو سر» بود و دیگری «شهبا» که از اهالی فارس، و لشکر سوّمی نیز از مردان ایرانی داشت بنام «وضائع» که ۱۰۰۰ مرد ایرانی بودند که پادشاه ساسانی آنها را در حیره مستقر ساخته بود در هر سال هزار نفر دیگر جایگزین آنها می شدند. یزدگرد پسرش بهرام را به منذر ابن نعمان سپرد و پادشاهی عرب را به وی عطا کرد و دو عنوان مهم نیز به او داد یکی «رام انزود یزدگرد» یعنی کسی که شادمانی یزدگرد را افزون ساخت و دیگری «مهشت» به معنای بزرگترین خدمتگزاران بود.(۴)
به دلیل اهمیت اقتصادی یمن ایرانیان چشم طمع به حکومت آن سرزمین نیز دوخته بودند و بعید نیست آنان چنان که برخی گفته اند قتل سیف ابن ذی یزن نیز به واسطه طمع ورزی ایرانیان بوده باشد، چرا که سیف بر طمع ورزی ایرانیان و دخالت آنها در امور کشورش واقف شده بود و قصد رهایی از آنان را داشته است و ایرانیان نیز به نیّات او پی بردند و طی نقشه ای او را به قتل رساندند و یمن را به عنوان سرزمین تابع امپراطوری ساسانی در آوردند. آنان از پیوستن یمن به حوزه قدرت خود سود بسیاری کسب کردند و به راه تجاری و آبی عملاً مسلط شدند که از دریای احمر می گذشت و به هند می پیوست همچنین به راه خشکی یا راه حجاز تسلط یافتند.(۵)
در روزگاران قدیم از ایرانیان شانزده مرزبان در نواحی متفرق سرزمین عرب حکومت می کردند که عبارت بودند از: سخت: در ناحیه کنده و حضر موت و نواحی مجاور آن. سنداد: در ریف. الها مرزین آدرکر: امیر لشکریان ایران در جنگ ذی قار و از سران سپاه خسروپرویز. فنابرزین و هونگهان: در نواحی متصل به ریف واقع در بادیه از حد حیره تا حدود بحرین که عربها او را خنابرزین می خوانند. ساسان ابن روزبه: در تغلبیه، مصر و عمان یثرب و تهامه و پس از او پسرش به جای وی گماشته شد. انوش نادبن خنشبنده: در ناحیه ای از سرزمین عرب در روزگار خسرو انوشیروان و در بعضی زمان به جای او هرمز پسر کسری گماشته می شد. مکعبر: در بحرین، یمن، عمان و یمامه.(۶)
در خصوص پادشاه یمن گفته اند که فردی به نام مسروق به مردم ظلم و ستم زیادی روا می داشت از این رو سیف ابن ذی یزن برای دفع او از قیصر روم کمک خواست اما قیصر او را مساعدت نکرد، سیف به خسرو انوشیروان متمایل شد و با وساطت نعمان ابن منذر نزد خسرو انوشیروان رفت و خسرو با سپاهی به فرماندهی وهرز سیف را یاری کرد بدین وسیله مسروق و سپاهیانش شکست خوردند و خسرو به وهرز فرمان داد که سیف ابن ذی یزن را به پادشاهی یمن بگمارد پس از کشته شدن سیف بتوسط غلامان حبشی انوشیروان، و هرز را به همراه چهار هزار نفر به یمن فرستاد که به مدت پنج سال حاکم یمن بود.(۷)
پس از وهرز هفت ایرانی دیگر حاکم یمن شدند که نام آنها به ترتیب عبارتند از ولیسجان، خرزادادان شهر نوشجان، مروزان پسر او خرخسرو و باذان پسر ساسان جرون و دادویه پسر هرمز بن فیروز از این زمان به بعد قریش به یمن تسلط یافتند.(۸)
پاورقی:
۱٫ تقی زاده، سیدحسن، تاریخ عربستان و قوم عرب، به کوشش عزیزالله علی زاده، تهران، چاپ اول، ۷۹، ص۱۵۹٫
۲٫ سبحانی، جعفر، فروغ ابدیت، قم، دفتر تبلیغات، ۱۳۶۳، ص۶۵، ج۱٫
۳٫ تاریخ عربستان و قوم عرب، همان، ص۱۶۴٫
۴٫ سالم عبدالعزیز، تاریخ عرب قبل از اسلام، مترجم با قر صدری نیا، انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ اول، ۱۳۸۰، ص۲۰۱ و ۲۰۳٫
۵٫ همان، صص ۱۱۸ و ۱۱۹٫
۶٫ اصفهانی، حمزه ابن حسن، تاریخ پیامبران و شاهان، ترجمه جعفر شعار، تهران، امیرکبیر، چاپ دوم، ۶۷، ص۱۴۱٫
۷٫ دینوری، ابوحنیفه، اخبارالطوال، ترجمه مهدوی دامغانی، تهران، نشر نی، اول، ۶۴، ص۹۲٫
۸٫ اصفهانی، حمزه ابن حسن، تاریخ پیامبران و شاهان، ترجمه جعفر شعار، تهران، امیرکبیر، چاپ دوم، ۶۷، ص۱۴۲٫
