پادشاهی قباد

قباد

قباد که پس از پیروز به زمامدارى رسید، وارث وضعى آشفته بود.

چند سال قحطى، و جنگهاى بیمورد پیروز با هیاطله، حملات دایمى بدویان و عصیان ملل تابع، وضع شاهنشاهى را سخت آشفته کرده بود. خزانه مملکت بکلى خالى بود و کوشش سفراى قباد براى گرفتن پول از دربار قسطنطنیه به نتیجه نرسید. در این دوره مزدک و پیروان او به سرعت به تبلیغ نظریات مذهبى و اجتماعى خود در بین توده بینوا مشغول بودند، و نجبا نیز به تحدید قدرت سلطنت و بهره‏کشى از اکثریت مردم مشغول بودند. در چنین شرایطى، شاه مصلحت خود را در تقویت ملت و سرکوبى اقویا دید. مزدک ضمن تبلیغ مردم به صلحجویى، از نظر اجتماعى، خواهان مساوات بین افراد بشر بود. این نظریات در جامعه عصر ساسانى که اختلاف طبقاتى شدیدى بین افراد مردم وجود داشت، بسرعت نفوذ کرد.

«بعضى دانشمندان این نهضت را به منزله عکس العمل بردگان و روستاییانى که نیمه‏برده شده بودند، و همچنین سکنه «سابقا آزاد» شهرها و حومه آنها، ضد فئودالیسم و دستگاه «برده‏سازى» آن مى‏دانند که به صورت جدال طبقاتى درآمد، و علیه حرمسراهاى اغنیا که در آنها زنان متعدد محبوس بودند، اعتراض کرد.

قباد بر اثر توطئه‏اى، مخلوع و محبوس و محاکمه گردید ولى جان خود را نجات داد و اندکى بعد فرار کرد و به دربار هیاطله پناه برد و در سال ۴۹۹ م. در رأس سپاهى از آن قوم به ایران آمد و به کمک آنان، برادر خود «زاماسب» را خلع کرد و مقام خود را به دست آورد.

از این زمان به بعد، سیاست وى تغییر یافت و با مزدکیان به سردى رفتار نمود. در این موقع پیروان مزدک، که در بین آنها عده‏اى افراطى و خرابکار نیز وجود داشت، به غارت املاک و ربودن زنان و ضبط زمینها مبادرت کرده بودند. خسرو بشدت با آنها مخالف بود و چون مزدکیان او را دشمن خود مى‏دانستند با جانشینى او مخالف بودند. قباد و پسرش خسرو درصدد برآمدند با ایجاد توطئه و تشکیل مجلس بحث و مناظره مزدکیان را قتل عام کنند، و چنانکه خواهیم دید، به این کار توفیق یافتند.» «۱۱

طبرى مى‏نویسد: «… چون ده سال از سلطنت قباد بگذشت، موبد موبدان و بزرگان کشور بر عزل وى متفق شدند. او را خلع نمودند و به زندانش افکندند، زیرا وى از مردى مزدک نام و پیروان او متابعت مى‏نمود. مزدک و مزدکیان مى‏گفتند: «خداوند ارزاق را در بین مردم قرار داد تا مردم آنها را مابین خود به مواسات قسمت کنند …» «۱۲»

  (۱۱). ایران از آغاز تا اسلام، پیشین، ص ۳۰۴ (به اختصار).

تاریخ اجتماعى ایران، ج‏۱، ص: ۶۱۵