فرهنگ و ایدئولوژى ایران در سدههاى ۱۳- ۱۵
استیلاى مغولان موقتا زندگى فرهنگى ایرانیان را به راه نیستى کشاند. حکومت ایلخانیان مغول که از زمان هلاکو خان آغاز شده بود، به ادبیات و شعر فارسى توجه نداشت، چون مغولان زبان فارسى را به خوبى نمىفهمیدند، اما ایلخانیان با علاقه دانشمندان را به خدمت گرفتند: این دانشمندان شامل پزشکان، ریاضىدانان که از آنان براى اداره کار- هاى مالى حکومت و ساختمان بهره مىبردند
روابط فئودالى در ایران ضمن سدههاى ۱۴- ۱۵
در دولتهاى ایران ضمن سدههاى ۱۴- ۱۵ فقط اتحادیههاى جنگى- ادارى و مالکان فئودالى بزرگ و کوچک نفوذ داشتند. پراکندگى فئودالى و سیستم تیول جنگى در این هنگام پیشرفت قابل ملاحظهاى کرد، درعینحال تمرکز مالکیت ارضى به دست فئودالهاى بزرگ بگونه چشمگیرى شکل گرفت. فرمانهائیکه سلطان اویس جلایر (۱۳۵۶- ۱۳۷۴) براى حقوق زیردستانش صادر کرده است، نشان مىدهند که در نیمه سده ۱۴ مالکان زمینهاى اقطاع نهتنها از مالیاتهاى این زمینها بهره مىبردند
حکومتهاى ایران در نیمه دوم سده ۱۵
پیکار دیرپاى دو دولت ترکمننژاد به آنجا رسید که به سال ۱۴۶۷، ارتش قره قوینلو به سختى از لشکریان آق قوینلو در نزدیکى شهر موشاى ارمنستان شکست خورد در این نبرد خود جهانشاه کشته شد. پس از این رویداد اوزون حسن آق قوینلو (۱۴۵۳- ۱۴۷۸) که سردار بزرگى بود، به سال ۱۴۶۸ آذربایجان را به تصرف درآورد.
جنبشهاى مردمى در نیمه یکم سده ۱۵
به سال ۱۴۰۵ سربداران، قیام تازهاى را در سبزوار آغاز کردند؛ به سال ۱۴۰۶ قیامى مردمى در مازندران درگرفت و دوباره حکومت سیدها روى کار آمد. در خراسان فرقه مذهبى نوینى از شیعهها به نام حروفىها پدید آمد. بنیانگذار این فرقه فضل اللّه استرابادى بود که با پندارهاى نوینى وارد میدان پیکار شد. به سال ۱۳۸۷ تیمور او را نزد پسرش به شیروان فرستاد، در آنجا میرانشاه او را با دست خودش کشت. حروفىها میرانشاه را ضد مسیحى مىشناختند، اما دودمان تیمور را نزد خدا ملعون برمىشمردند.
ایران در زمان چیرگى تیمور و تیموریان
حکومت تیمور که در آسیاى میانه آغاز گردید، سرانجام گسترش دامنهدار قدرت تیموریان را به دنبال داشت. تیمور (در سالهاى ۱۳۷۰- ۱۴۰۵ فرمانروائى داشت) تلاش مىکرد تا ضمن از میان بردن فتنههاى فئودالى و سرکوب کردن جنبشهاى مردمى، قدرت مرکزى نیرومندى را پدید آورد. او خوب مىفهمید که براى جلب وفادارى و اعتماد فئودالها بهویژه امیران مغول- ترک، که معمولا خودسر بودند و گاهگاهى سر به شورش برمىداشتند،
جنبش مردمى در استانهاى دیگر ایران در سده ۱۴
در اواسط سده ۱۴ رهبر فرقه درویشان حسنى، دومین جانشین حسن جورى، به نام سید قوام الدین مرعشى، به مازندران مهاجرت کرد و در آنجا به تبلیغ پرداخت.
جنبش درویشان در مازندران از لحاظ محتواى اجتماعى و ایدئولوژیک با جنبش سربداران فرقى نداشت؛ در اینجا هم به منظور برقرارى برابرى اجتماعى و تقسیم مساوى مالکیت ضرورتهاى زندگى تبلیغ مىشد. اینگونه به سال ۱۹۳۰ در مازندران حکومت سیدها برقرار گردید.
جنبش سربداران
در میان قیامهاى مردمى جنبش سربداران از همه مهمتر بود. در سالهاى ۳۰ سده ۱۴، شیخ خلیفه که درویش و شیعه بود ایدئولوگ این جنبش بهشمار مىرفت، او تبلیغ خود را به شکل اندرزهاى صوفیانه با پندار «صلحخواهانه» در سبزوار، در بخش بیهق خراسان آغاز کرد. او به دست یکى از آدمکشان مأمور از سوى فقیهان سنى به سال ۱۳۳۵، ترور شد، اما شاگردش، شیخ حسن جورى دنباله تبلیغات او را گرفت،
