ایران در پایان سده ۱۶- م.
شاه طهماسب اول در ماه مه ۱۵۷۶ درگذشت، پس از درگذشت او میان اشراف قزلباش آشفتگى فراوانى حکمفرما گردید، شاه ۱۲ پسر داشت، طبق معمول هریک از آنها نزد یکى از سران عشایر قزلباش که عنوان سرپرستى یا للهگرى آنها را داشتند، بهسر مىبردند. امیران هریک از این عشایر قزلباش فرزند شاه را دستپرورده خود مىانگاشتند.
جنبشهاى مردمى در سده ۱۶- م.
جنبشهاى مردمى ایندوره کاملا بررسى نشده است. در سالهاى ۱۵۳۵- ۱۵۳۶ قیامى از سوى پیشهوران، بینوایان شهرى و دهقانان در هرات درگرفت، این قیام در اثر فشارهائیکه از سوى بیگلربگى شاه، مأموران و لشکریان براى گرفتن باج انجام مىیافت، رویداد. به سال ۱۵۶۸- احمد خان لاهیجانى فرماندار بیهپیش در گیلان قیام کرد، تودههاى مردم به این قیام پیوستند
سیاست داخلى و خارجى صفویان در زمان اسماعیل اول و طهماسب اول
تشکیل دولتهاى صفوى و پیشروى آنان به سوى باختر، سلطان بایزید دوم سلطان ترک (۱۴۸۱- ۱۵۱۲) را سخت نگران کرد. چون ساکنان بیشتر متصرفات آسیاى صغیر او شیعیانى بودند که براى قیام آمادگى داشتند. به موجب اطلاعاتى که شخصیت سیاسى ونیزى به نام مارینو سانوتو داده، ۵/ ۴ ساکنان مسلمان آسیاى صغیر، شیعه و با صفویان موافق بودند. سلطان بایزید قصد جنگ را نداشت؛ او نمایندگانى را نزد شاه اسماعیل فرستاد و مذاکرات صلحآمیزى را با او آغاز کرد.
ادامه مطلب سیاست داخلى و خارجى صفویان در زمان اسماعیل اول و طهماسب اول
روابط فئودالى در ایران سده ۱۶
جامعه فئودالى ایران در سده ۱۶ چندان فرقى با جامعههاى سدههاى ۱۴- ۱۵ نداشت. نقش رهبرى سیاسى را مانند پیش اشراف نظامى عشایر کوچنشین ایفا مىکردند؛ هماکنون این نقش به دست عشایر قزلباش یا کرد افتاده بود. سران عشایر کوچنشین یا شاخههاى آنها زمینهاى معینى را در اختیار گرفتند (اولکا). والیان ایالات (بیگلربگىها) و حاکمان شهرستانها از میان اشراف این عشایر برگزیده مىشدند؛ و بنابراین غالبا این اولکاها و حتى قشونها (چریکهاى عشایرى مأمور خدمت در این زمینها) پس از تصویب شاه بگونه موروثى به این والیان یا حاکمان واگذار مىشدند.
دولت صفوى در سده ۱۶- م.
حکومت نوینى که صفویان بنیان نهادند (۱۵۰۲- ۱۷۳۶) به نام دولت صفوى یا قزلباش موسوم گردید. خاورشناسان نخستین اروپائى، دولت صفوى را حکومتى وابسته به ملیت ایرانى مىشناختند. این نظریه درست نیست، در دولت صفوى ضمن سده ۱۶ هیچ
یک از ایرانیان در دستگاه حکومت شرکت نداشتند. اما اینکه پادشاهان صفوى لقب «شاهنشاه» را براى خود برگزیدند به انگیزه ملیت ایرانىشان نبود: اختیار این لقب در زمان ساسانیان هم گویاى آن بود که این شاهان خود را فرمانرواى همه شاهان دیگر که وابسته به ملیتهاى گوناگونى بودند مىشناساندند، همتاى این اصطلاح در اروپاى قرون وسطى هم معمول بود، مثلا امپراطورى روم.
ایران در آغاز سده ۱۶ و تشکیل حکومت صفوى
در آغاز سده ۱۶ در ایران یکپارچگى سیاسى وجود نداشت. بزرگترین حکومتها در ایران سلطنت تیموریان در خراسان و دولتهاى آق قوینلو بودند. مقارن سال ۱۵۰۰٫ م. قلمرو آق قوینلو میان سلطان مراد (عراق عجم) و الوند (آذربایجان و ارمنستان)، تقسیم شد. در فارس، یزد، کرمان، عراق عرب و دیار بکر گروه دیگرى از آق قوینلو حکومت مىکردند که اسما تابع سلطان مراد بودند. در ابرکوه، کاشان، سمنان، سیستان حکومت- هاى کوچکى مستقلا فرمانروائى مىکردند.
۱۱ حکومت صفویان (سده ۱۶٫ م)
صفویان و قزلباشان تا پیش از پایان سده ۱۵٫ م.
تشکیل حکومت صفویان به جنبش قزلباشان که تابع «مرشدان» فرقه دراویش صفوى در اردبیل بودند، بستگى داشت. این فرقه از زمان شیخ صفى الدین اسحق (۱۲۵۲- ۱۳۳۴) که سمت ارشاد این فرقه از دراویش را داشت به نام فرقه دراویش صفوى نام برده شد. او داماد و شاگرد درویش نامدار شیخ زاهد (به سال ۱۳۰۰ درگذشت) بود. کمى پیش از نیمه سده ۱۵ داستانى بر سر زبانها افتاد که شیخ صفى الدین دوازدهمین نواده امام موسى کاظم (به سال ۷۹۹، رحلت کرد) است. بعدها پژوهندگان نسل صفویان را به کردها منسوب کردند.
