پىآمد استیلاى مغولان
کاهش بىاندازه جمعیت پس از کشتارهاى دستهجمعى مغولان، آوارگى، به بردگى رفتن، فرار بسیارى از ساکنان باقیمانده، نخستین پىآمد استیلاى مغولان بود. منابع تاریخى ارقام هراسانگیزى از کشتار ساکنان شهرهاى ایران به دست مىدهند. پس از کشتار هرات، در شهر فقط ۴۰ تن باقیماند، در روستاهاى حومه این شهر بیش از صد تن زنده نماندند. در بلخ ۲۰۰ هزار تن کشته شدند.
قلمرو خلیفه بغداد- عراق عرب و خوزستان- از هجوم مغولان مصون ماندند.
ویژگیهاى استیلاى مغول
معمولا هجوم استیلاگران کوچنشین به شهرها و روستاهاى کشاورزى همیشه با تاراج غارت ساکنان همراه بوده است و بنابراین ویرانى و کشتار یکى از ویژگیهاى اینگونه تجاوز است. اما تجاوز چنگیز خان و دستیاران نزدیکش- خانهاى بزرگ- با شیوههاى سازمانداده شدهاى انجام مىگرفت و به منظور ویرانى کامل منطقه و نابودى دستهجمعى ساکنان صلحجوى شهر و روستا مشخص مىشد
۹٫ ایران زیر چیرگى خانهاى مغول
تصرف ایران به دست مغولان
تشکیل امپراطورى مغول به وسیله چنگیز خان پىآمدهاى مهمى در زمینه بینالمللى دربرداشت. لشکریان مغول در سده ۱۳، چین شمالى (امپراطورى تزین)، چین جنوبى (امپراطورى سون)، تبت، ترکستان خاورى، آسیاى میانه، ایران، عراق عرب، ماوراء قفقاز، قفقاز شمالى، اروپاى خاورى و کنارههاى ولگا و روسیه را تصرف کردند. استیلاى مغولان در کشورهاى نامبرده انگیزه سقوط اقتصادى این کشورها بهویژه ایران و کشورهاى همسایهاش گردید، و همراه آن تغییراتى را در راههاى تجارتى آسیا- اروپا پدید آورد، این مسئله یکى از مهمترین انگیزههاى عمومى عقبماندگى کشورهاى آسیائى نسبت به کشورهاى باخترى گردید. در پى این رویداد روند عادى پیشرفت شکل فئودالى مالکیت زمین و وابستگى روزافزون دهقانان استثمارشونده به فئودالها در فاصله سدههاى ۱۳- ۱۵، بهکلى دگرگون شد.
فرهنگ و ایدئولوژى ایران در سده ۱۰- تا آغاز سده ۱۳
چیرگى عربها بر ایران باعث تسلط زبان و ادبیات عرب از لحاظ علمى و هنرى در سرتاسر ایران گردید. ضمن نیمه سده هشتم در ایران احساسات میهنپرستى اوج گرفت- شعوبیه با رواج فرهنگ عربى و حتى گاهى با تسلط سیاسى اعراب به مخالفت برخاستند.
اما خود شعوبىها ناگزیر به زبان عربى چیز مىنوشتند.
ادامه مطلب فرهنگ و ایدئولوژى ایران در سده ۱۰- تا آغاز سده ۱۳
دولت خوارزمشاهیان در آغاز سده دهم میلادى
در زمان سلطان محمد خوارزمشاه (۱۲۰۰- ۱۲۲۰)، دولت خوارزمشاهى گذشته از خوارزم، سرتاسر ایران را بهغیر از قلمرو اسماعیلیان و خوزستان، تصرف کرد، ضمنا آذربایجان، ماوراء النهر و افغانستان کنونى را هم به متصرفات خود افزود. اما این دولت عظیم به ساختمان کوهپیکرى مىمانست که روى پى نااستوارى بنا شده باشد، مردم مناطقى که با زور به هم پیوسته بودند، اعم از روستائى یا عشیرهاى (ساکنان و کوچنشینان ایرانى و ترک)، به دشوارى باهم جور بودند. در دستگاه حکومت تضاد درونى ژرفى وجود داشت.
روابط فئودالى
ضمن سده دهم تا آغاز سده سیزدهم، مالکیت فئودالى که در سدههاى ۷- ۹ پدید آمده بود، مانند پیش جریان داشت. اما روابط فئودالى تا اندازهاى دگرگون شد. در سده دهم به حساب املاک دولتى و ملکها شماره املاک اقطاع افزایش یافتند. تا پیش از تسلط دودمان بویه، املاک خصوصى (ملکها) در فارس و ظاهرا در عراق عجم زیادتر بودند.
تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز ۲۰۴ پیشرفت اقتصادى ایران ….. ص : ۲۰۴
پیشرفت اقتصادى ایران
پیشرفت اقتصادى ایران در سده دهم به سقوط فرمانروائى خلفاى عرب و احیاى حکومتهاى ایرانى کمک کرد: مالیاتهائى که هماکنون از رعایاى ایرانى جمعآورى مىشدند دیگر از کشور خارج نمىگردیدند و در داخل ایران خرج مىشدند. علاوهبر این ایران مدتى از هجوم تاراجگرانه بیگانگان مصون مانده بود و جنگهاى داخلى سده ۱۰ هم به مقیاس وسیعى گسترده نشد و ویرانى چندانى براى کشور به بار نیاورد، براساس مدارکى که از جغرافىدانان سدههاى نهم- دهم به دست آمده مىتوان نتیجه گرفت که پیش از آغاز قرن یازدهم در ایران نیروهاى تولیدى رویهمرفته افزایش یافتهاند. نواخت این افزایش به مدت کمى در زمان تسلط سلجوقیان قطع شد. در خراسان هم به انگیزه تاختوتاز غزهاى بلخ در نیمه سده ۱۲ این پیشرفت متوقف گردید و سپس تا آغاز سده ۱۳ به روند خود ادامه داد.
