انقلاب فوریه ۱۹۱۷ در ایران و روسیه
- 1,521 بازدید
- 31 مارس 2012
- ایران در زمان جنگ جهانی اول
انقلاب فوریه ۱۹۱۷ در ایران و روسیه
در فوریه ۱۹۱۷ در روسیه، انقلابى بورژوا- دموکراتیک رویداد، انتشار این خبر در ایران شور و شوق فراوانى با امید دگرگونى سیاست خارجى روسیه، در تودههاى ایرانى پدید آورد. این واقعیت که خودکامگى تزار روس از میان رفته بود، امکان دگرگونى روابط مردم ایران را با ملت روس نوید مىداد، بنابراین ایرانیان نسبت به مردم انقلابى روس احساسات بسیار مهرانگیزى داشتند.
حزب دموکرات که هنوز نیروى فعال خود را حفظ کرده بود، سازمانش را در پایتخت و شهرهاى دیگر تجدید کرد و به تبلیغات ضد انگلیسى در روزنامههاى وابسته، از قبیل «ایران»، «نوبهار»، «زبان آزاد» پرداخت و سیاست استعمارى انگلستان را در ایران فاش کرد. پیکار انتخاباتى مجلس چهارم آغاز گردید. در این هنگام در مواضع حزب دموکرات ایران دو جهت کاملا مشخص به چشم مىخورد: جناح چپ که فعالانه علیه ارتشهاى روس و انگلیس پیکار مىکرد و خواستار پیشرفت مبارزه جانانه ضد امپریالیستى بود؛ جناح راست که از نمایندگان اشراف فئودال، بورژواهاى بازرگانى کلان و دیوانسالاران تشکیل مىشد، در موضع مقاومت منفى باقیماند.
در ماه مارس ۱۹۱۷ در تهران «کمیته مجازات» تشکیل شد، در ترکیب این کمیته احسان الله خان و دموکراتهاى دیگر شرکت داشتند. «کمیته مجازات» پیکار خود را بر مبناى ترور انفرادى انگلیسىخواهان شناخته شده، آغاز کرد و به انجام چند ترور پرداخت، نخستوزیر، وثوق الدوله و احمد شاه را هم تهدید به مرگ کرد. در ماه مه، پس از استعفاى کابینه وثوق الدوله دولت تازهاى شامل وزیران دموکراتهاى راست روى کار آمد و انتخابات مجلس چهارم را اعلام داشت. شرکت دوباره وثوق الدوله و وزیران انگلیسىدوست دیگر در این کابینه، باعث آشفتگى و خشم فراوان در شهر گردید. در ژوئیه ۱۹۱۷ یک روز پیش از اجراى برنامه سوء قصد به وثوق الدوله، اعضاى «کمیته مجازات» لو رفتند، عدهاى بازداشت شدند و کمیته منحل گردید، چند تن از اعضاى این کمیته ازجمله احسان الله خان فرار کردند و به گیلان نزد جنگلیها رفتند.
سیاست خارجى دولت موقت بورژوازى روسیه همانگونه مانند زمان تزار، امپریالیستى
بود. فرق دیپلماسى دولت موقت روسیه درباره روابط ایران با دولت تزارى درآن بود که هماکنون سرکوبى جنبشهاى آزادى ملى و ضد امپریالیستى مردم ایران به ابتکار دولت انگلستان واگذار گردید. عملا هیچگونه دگرگونى اصولىاى در سیاست روسیه پس از انقلاب فوریه روى نداد. سفیر روس مینورسکى، ژنرال باراتوف و سرهنگ بیچرخوف با نیروهاى زیر فرمانشان همانگونه در ایران ماندند.
در جواب مراجعه محافل اجتماعى ایران، وزیر خارجه دولت موقت روس میلیوکف در ۱۷ مارس ۱۹۱۷ به سفیرش مینورسکى در تهران آموزشهاى زیر را داد: «لازمست به اطلاع دولت شاه برسانید، که دولت روسیه مانند پیش از سیاست همکارى متقابل با دولت بریتانیا در امور ایران پیروى مىکند و ….. سیاست دولت روس هیچگونه دگرگونىاى را تحمل نخواهد کرد …. اما در نظر داشته باشید به انگیزه نظام جدیدیکه ما داریم مبادا آشکارا علیه گرایشهاى لیبرالى در ایران تظاهر کنید. بنابراین بهتر است در اینگونه موارد ابتکار را به دست سفیر انگلیس بدهید و فقط از اقداماتش پشتیبانى کنید». جانشین میلیوکف در مقام وزارت امور خارجه، یعنى میلیونر نامدار ترشچنکف به نوبه خود در ۹ مه ۱۹۱۷ به مینورسکى تلگرامى به شرح زیر فرستاد: «جهت کلى سیاست ما در ایران، همانگونه که سلف من یادآورى کرده، مانند پیش همکارى متقابل کامل با انگلیسها خواهد بود» در همان هنگام دولت موقت روس به سفیر انگلیس در پتروگراد درباره استوارى سیاست همکارى متقابل دو دولت در ایران اطمینان داد و بهویژه یادآورى کرد که روسها «دلیلى مبنى بر گرایششان به دموکراتهاى ایران نمىبینند».
به سال ۱۹۱۷ عملیات جنگى در خاک ایران به شرح زیر گسترش یافت.
در ماه مارس ترکها پس از نبردهاى سرسختانه با ارتش روس در ایران ناگزیر همدان، کرمانشاه را ترک و عقبنشینى کردند. ارتش روس به تعرض خود در خاک ترکیه ادامه داد و تا سرزمینهاى جنوبى خانقین و قزل رباط پیشراند. دولت موقت روس که قصد ادامه جنگ را داشت نیروهاى اضافى به ایران فرستاد. از اول مارس ۱۹۱۷ نیروهاى روسى که در شمال ایران بهسر مىبردند اقدام به تشکیل کمیتههاى سربازى کردند و در برخى موارد، اتحاد کمیتههاى سربازى- افسرى و شوراهاى کارگرى- دهقانى و گزینش کمیتههاى اجرائى را عملى ساختند، این سازمانها نمایندگان منافع دهقانان، کارگران، بازرگانان روسى مهاجر در ایران بودند. شوراها و کمیتههاى اتباع روسى در ایران ارتباط خود را با شورا- هاى باکو، تفلیس و تاشکند برقرار کردند. در چند کمیته سربازى بلشویکها نفوذ داشتند.
در تبریز شوراى نمایندگان سربازان و کارگران درست شد، این شورا کارهاى تبلیغاتى وسیعى روى ارتش انجام مىداد و ارتباط خود را با کمیته ایالتى حزب دموکرات برقرار
کرد. در چند شهر ایران شوراها همراه سازمانهاى حزب دموکرات، تظاهرات اول ماه مه و ژوئیه ۱۹۱۷ را برگزار و ضمن آنها اعتراض خود را علیه سیاست خارجى امپریالیستى دولت روسیه اعلام داشتند. در اوت ۱۹۱۷ در تبریز ضمن کنفرانس کمیته ایالتى حزب دموکرات که در آن ۴۸۰ نماینده شرکت داشتند، استقلال حزب دموکرات آذربایجان اعلام شد، کمیته مرکزى این حزب انتخاب گردید و در رأس کمیته مرکزى، ایرانى انقلابى محمد خیابانى قرار گرفت.
در اثر انقلاب روسیه تودههاى وسیع ایرانیان که به ماوراء قفقاز و ترکستان مهاجرت کرده بودند به پیکارهاى سیاسى کشانده شدند. به سال ۱۹۱۶ در باکو کارگران ایرانى صنعت نفت یک سازمان سیاسى سوسیال- دموکرات به نام «عدالت» به وجود آوردند. این حزب به شکل یک حزب پرولتاریاى بینالمللى سازمان یافت. در ماه مه ۱۹۱۷ ضمن کنفرانس باکو برنامه آن مورد تائید قرار گرفت و کمیته مرکزى براى خود برگزید. در صدر این کمیته کارگر انقلابى نامدار اسد اللّه غفارزاده بود. هفتهنامه «عدالت» که به زبان فارسى و آذربایجانى منتشر مىگردید و مجله «بیرق عدالت» به عنوان ارگان حزب نشر مىیافت. به سال ۱۹۱۷ حوزههاى حزب عدالت در ماوراء قفقاز و ترکستان به فعالیت پرداختند. در برنامه حداقل این حزب، یکى از مسائلى که بایستى روى آن کار مىشد، تشکیل و گسترش این سازمان در ایران و متحد کردن کلیه عناصر انقلابى این کشور بود.
ویژگیهاى ماههاى فوریه- اکتبر ۱۹۱۷ فعالیت نیروهاى آزادى ملى و پدید آمدن حزب پرولتاریائى است، که شرایط لازم را براى مرحله نوین جنبش آزادى ملى در ایران آماده کرد، فعالیت این نیروها از انقلاب کبیر سوسیالیستى اکتبر روسیه الهام مىگرفت.
===============
نام کتاب: تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز
نویسنده: ا. آ. گرانتوسکى و دیگران / ترجمه: کیخسرو کشاورزى
تاریخ وفات مؤلف: قرن ۲۰ م
موضوع: تاریخ عمومى
زبان: فارسى
تعداد جلد: ۱
ناشر: انتشارات پویش
