وضع داخلى ایران‏ در زمان جنگ جهانی اول

وضع داخلى ایران‏

جنگ باعث بینوائى و تنگدستى بیشتر توده‏هاى مردم ایران گردید، استثمار توده‏ها شدت یافت و شرایط لازم اقتصادى براى فعالیت سریع جنبش آزادى ملى توده‏ها فراهم گردید، البته در رأس این جنبش باز هم بورژواهاى ناتوان محلى قرار داشتند. در اثر کاهش کالاهاى وارداتى به ایران شرایط مساعدى براى پیشرفت بورژوازى داخلى پدید آمد. گروههاى بورژوا- مالک و خرده بورژوازى، در استفاده از وضع موجود به منظور انجام عملیات بورس‏بازى شتاب مى‏کردند

احتکار انواع کالاها، کمک مالى خارجى به برخى از اشخاص، امکان انجام معاملات بازرگانى با بعضى از واحدهاى نظامى خارجى و سرانجام شدت استثمار زحمتکشان، تا اندازه‏اى باعث افزایش سرمایه‏هاى شخصى و رشد تولید کالاهاى محلى گردید. اشغال برخى از مناطق به وسیله نیروهاى نظامى خارجى، و حتى تلاش امپریالیست‏ها براى تحمیل برخى از هزینه‏هاى عملیات جنگى به دوش ایرانیان (مثلا تعمیر لوله‏هاى نفت شرکت نفت ایران و انگلیس) باعث برانگیختن خشم مردم ایران گردید و روحیه ضد امپریالیستى گروههاى میهن‏پرست جامعه ایران را توان بخشید. در شرایط فشار و زور امپریالیست‏هاى روس و انگلیس و گرایش نسبى ایرانیان به امپریالیسم آلمان که در ایران مواضع اقتصادى مهمى را در اختیار نداشت، نمایندگان طبقه حاکم به دو دسته تقسیم شدند، عده‏اى سیاست انگلیس و روس را عینا در ایران اجرا مى‏کردند و عده دیگر هواخواه آلمانها بودند. گروههاى دست‏راستى ایرانى کوشش مى‏کردند با روش کجدار و مریز با این دو گروه‏بندى جنگى بیگانه رفتار کنند و از تضاد میان آنها بهره ببرند.

گیرودار جنبش آزادى ملى در ایران به فعالیت‏هاى حزب دمکرات ایران و کمیته پان اسلامیسم «اتحاد اسلام» که ضمن آغاز جنگ با شرکت عوامل ترک در تهران تشکیل گردید، وابسته بود.

هنگام انتخابات مجلس سوم حزب دمکرات دوباره تجدید سازمان یافت و توانست‏

محبوبیتى کسب کند و فراکسیون متنفذى را در مجلس پدید آورد. در نتیجه پیکار این فراکسیون در آغاز سال ۱۹۱۵ تقریبا تمام مجلس جانب حزب دمکرات را گرفت، پیکار علیه روس و انگلیس را وظیفه هر ایرانى وطن‏پرست اعلام داشت و آشکارا به سود آلمانها نظر داد.

روزنامه ارگان حزب دموکرات «ایران نو» ضمن تائید آلمانها نوشت که گویا هدف آلمانها فقط بازرگانى در ایران است، و اینکه اینها به استقلال کشور ایران کارى ندارند، بلکه برعکس تا آنجا که بتوانند از استقلال ایران دفاع مى‏کنند. کمیته دموکراتها در تهران، ارتباط کامل خود را با مهاجران ایرانى‏ایکه در بغداد، اسلامبول و برلن کمیته حزب دمکرات تشکیل داده بودند، برقرار کرد.

کامیابى مهم حزب دمکرات تشکیل کابینه دولت به سال ۱۹۱۵، زیر ریاست مستوفى الممالک بود، در ترکیب اعضاى این دولت وزیران آلمان‏دوست شرکت داشتند.

حزب دموکرات‏خواهان لغو رژیم کاپیتولاسیون، قطع اداره امور پستى به وسیله خارجیان، داشتن استقلال در اداره امور مالى دولت، اقدام قاطع دولت به منظور حفظ حاکمیت ایران بود.

هنگام گشایش مجلس سوم سازمان حزب دموکرات بگونه چشم‏گیرى تقویت شد و این پدیده در فعالیت دولت بسیار مؤثر واقع گردید. ضمن یادداشتى که دولت ایران به سفیر روس داد، از او خواست تا اقدامهائى به منظور بیرون بردن ارتش روس از ایران به عمل آورد. دولت ایران در ماه مه ۱۹۱۵ از دولتهاى انگلیس و روس خواست که درآمدهاى گمرکى‏ایکه از آغاز جنگ تاکنون به ایران پرداخت نشده، تحویل دهند و ضمنا سررسید پرداخت قسط وامها را تا ژوئن ۱۹۱۸ به تعویق اندازند.

دولت‏هاى انگلیس و روسیه تزارى که در ایران به یکانهاى نظامى‏شان تکیه داشتند، مداخله در امور داخلى ایران را دنبال کردند و کوشیدند در کابینه بحران پدید آورند و وزیران هواخواه خودشان را در دولت به کار گمارند. در نتیجه مداخله امپریالیست‏هاى خارجى، از اوت ۱۹۱۴ تا نوامبر ۱۹۱۷ در تهران ده بار کابینه ایران دچار بحران شد.

=================

نام کتاب: تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز

نویسنده: ا. آ. گرانتوسکى و دیگران / ترجمه: کیخسرو کشاورزى‏

تاریخ وفات مؤلف: قرن ۲۰ م‏

موضوع: تاریخ عمومى‏

زبان: فارسى‏

تعداد جلد: ۱

ناشر: انتشارات پویش‏