عملیات جنگى در ایران ضمن آغاز جنگ جهانی اول
- 1,148 بازدید
- 29 مارس 2012
- ایران در زمان جنگ جهانی اول
عملیات جنگى در ایران ضمن آغاز جنگ
در ۲۳ اکتبر ۱۹۱۴ کشتىهاى نیروبر حامل ارتش زمینى انگلیسى- هندى، زیر حفاظت ناوهاى جنگى وارد خلیج فارس شدند و از ۴ نوامبر عملیات جنگى را در قسمت جنوبى بین النهرین آغاز کردند. این نیروها در دهم نوامبر آبادان را اشغال (در این نقطه یکانى از ماه مه ۱۹۱۴ پادگان بود) و حتى در بندر بوشهر هم نیرو پیاده کردند، نیروهاى انگلیسى- هندى که در خاک ایران و جزیره بوبیان متمرکز بودند به بین النهرین حمله و بصره را اشغال کردند.
اینگونه شاهرگ مهم شط العرب که راه ورود کشتىها از خلیج فارس به عمق عراق و جنوب غربى ایران به شمار مىرفت، در نوامبر ۱۹۱۴ به تصرف انگلیسها درآمد. در لندن این منطقه را به عنوان یک مرکز استراتژیک به منظور تجاوز به خاک ایران و کشورهاى عرب همسایهاش مىشناختند و آن را حلقهاى از زنجیر مستملکات استعمارى انگلستان در آسیا برمىشمردند. فرماندهى نیروهاى آلمان- ترک هم به تمرکز نیرو در این منطقه همت گماشت. درعینحال جاسوسان و عوامل اطلاعاتى آلمانى و ترک در ایران به فعالیت مىپرداختند. سلطان ترک به عنوان خلیفه اسلام به کلیه مسلمانان سنى فتواى جهاد داد و اعلام داشت که دولتهاى روسیه، انگلستان و فرانسه تلاش مىکنند تا «نور
آسمانى اسلام را خاموش کنند»، اما آلمان و اطریش- مجارستان را مدافع اسلام شناساند.
مجتهدان شیعه هم در کربلا، نجف، سامره و کاظمین طى فتواى ویژهاى شیعیان را به جهاد فرا خواندند. گروهى از عوامل ویژه آلمانى به میان عربهاى کوچنشین و عشایر ایرانى خوزستان فرستاده شدند و ضمن تحریکشان علیه انگلیسها، کوشش کردند تا آنها را به انجام پیکارهاى پارتیزانى ضد انگلیسى و سوزاندن مؤسسات آنها در صنعت نفت و انفجار لولههاى نفت، برانگیزند. چون تولید نفت در این هنگام که جنگ آغاز شده بود، براى انگلیسها داراى اهمیت حیاتى بود و سوخت ناوگان انگلیسى با نفت ایران تأمین مىشد، انگلیسها یکانهائیرا به منظور پیکار با عشایر و جاسوسان آلمانى از آبادان به اهواز و مسجد سلیمان اعزام داشتند. در نخستین ماههاى سال ۱۹۱۵- ارتش بریتانیا یک رشته نبردهاى پراکندهایرا در منطقه رود کارون و کرخه علیه این پارتیزانها انجام داد. در ژوئن ۱۹۱۶- لولههاى نفت که مدت ۵ ماه از کار افتاده بودند، دوباره ترمیم شدند. حفظ لولهها و بهطورکلى صنعت نفت، به عهده یکانهاى کوچکى از ارتش انگلیس واگذار شد، این یکانها قسمت جنوب غربى ایران از خلیج فارس تا اهواز و میدان نفتون را در گرماگرم نبرد زیر اشغال داشتند (این منطقه به جبهه کارون موسوم بود).
یکى دیگر از مراکز عملیات جنگى، مناطق شمال غربى ایران بود. اشغال این مناطق طبق طرحهاى جنگى آلمان- ترک انجام گرفت، بنا بود نیروهاى ترک از این نقاط به ماوراء قفقاز هجوم برند و پس از اشغال گذرگاه منطقه باکو- آسیاى میانه، همه مسلمانان این منطقه، ازجمله ایران و افغانستان را به «جهاد مقدس» برانگیزند. در اثر فعالیتهاى سرى گروههاى انقلابى محلى و تحریک شبکه جاسوسى ترک- آلمانى در منطقه ارومیه تقاضاى خروج ارتش روس از خاک ایران شدت گرفت و جنگهاى پارتیزانى علیه روسها آغاز گردید. در اکتبر ۱۹۱۴ کردان ترکیه تصادفا به خاک ایران تجاوز و از کردهاى ایرانى و فدائیان محلى پشتیبانى کردند، اینان علیه یکانهاى روسى پادگان ارومیه وارد نبرد شدند. در نوامبر ۱۹۱۴ در سارى قمیش (جنوب غربى قارص) ضربت اصلى را به روسها وارد آوردند، ارتش ترک هم در ناحیه خوى، سمت به ساوجبلاغ به خاک ایران تجاوز کرد و با پادگان روسى این ناحیه که در جناح چپ ارتش قفقاز موضع داشت درگیر نبرد شد. در ۱۹ دسامبر ۱۹۱۴ به یکانهاى روسى که از این منطقه دفاع مىکردند دستور داده شد به جلفا عقبنشینى کنند، ارتش روس بدون درگیرى شهرهاى منطقه ارومیه، ساوجبلاغ و تبریز را تخلیه و به سوى مرز عقب نشست. با این نیروهاى روسى هزاران تن از ساکنان مسیحى منطقه فرار کردند و به خاک روسیه پناه بردند.
با عقبنشینى ارتش روس، یکانهاى ترک- کرد در دسامبر ۱۹۱۴ ساوجبلاغ
و نقاط دیگر را اشغال کردند. در آغاز سال ۱۹۱۵ این یکانها وارد شهرهاى ارومیه، مراغه، خوى و تبریز شدند. ارتش ترک و چریکهاى کرد به امر و نهى در مناطق زیر اشغال خود پرداختند و به تاراج اموال ساکنان دست زدند. در مناطق اشغال شده و حتى در خود تهران تبلیغاتى به منظور ورود دولت ایران به جنگ، به سود آلمانها، شدت گرفت. اما تبلیغات پان اسلامیستها و پان ترکیستها در مناطق زیر اشغال ترکها به کامیابى نرسید، چون ترکها با مردم صلحجوى ساکن این مناطق با بیرحمى رفتار مىکردند.
سرکوبى ترکها به وسیله ارتش روس، هنگام عملیات سارى قمیش، در جبهه قفقاز، نقشههاى فرماندهى آلمان- ترک را نقش بر آب کرد. دیرى نپائید نیروهاى زیر فرماندهى ژنرال چرنوزوبوف، فرمانى دریافت کردند تا تعرض علیه ترکها را آغاز کنند. در ۲۸ ژانویه ۱۹۱۵ ارتش روس ضمن نبردى در ناحیه صوفیان بر ترکان پیروز شد و یکانهاى ترک- کرد را ناگزیر به فرار کرد، اینان ناچار شدند به قطور، دیلمقان و مراغه عقب بنشینند. در ۳۰ ژانویه ۱۹۱۵ یکانهاى ارتش روس بدون جنگ تبریز را اشغال کردند. تعرض بعدى روسها به سمت ارومیه و ساوجبلاغ و به سال ۱۹۱۵ در قطور با موفقیت انجام گرفت، ارتش ترک و یکانهاى سوار محلى در همهجا ناگزیر شدند به باختر عقبنشینى کنند، اما قسمتى از آنها در نزدیکى دریاچه ارومیه ماندند. نبردهاى بعدى میان نیروهاى منظم ترک و روس از آذربایجان ایران به منطقه وان و کردستان ایران منتقل گردید. و. اى. لنین ضمن ارزیابى وضع موجود آنزمان در آغاز جنگ نوشت: «ایران در این جنگ رسما بىطرف است. اما عملا روسها و انگلیسها از یکسو- ترکها و آلمانها از سوى دیگر در ایران با هم مىجنگند و سرزمین ایران مورد تاراج، ویرانى و کشتار هر دو دسته قرار مىگیرد».
===============
نام کتاب: تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز
نویسنده: ا. آ. گرانتوسکى و دیگران / ترجمه: کیخسرو کشاورزى
تاریخ وفات مؤلف: قرن ۲۰ م
موضوع: تاریخ عمومى
زبان: فارسى
تعداد جلد: ۱
ناشر: انتشارات پویش
