فرهنگ ایران در سده‏ هاى ۱۶- ۱۷

فرهنگ ایران در سده‏هاى ۱۶- ۱۷

در زندگى فرهنگى ایران این زمان شکوفائى و فعالیت‏هاى هنرى که در سده‏هاى ۹- ۱۵ در حال پیشرفت بودند از میان رفتند. انگیزه‏هاى این پدیده که نه‏تنها ایران بلکه کلیه کشورهاى شرق را زیر تأثیر قرار داد، هنوز بررسى نشده‏اند. بیگمان یکى از این انگیزه‏ها عقب‏ماندگى اقتصادى و تکنیکى کلیه کشورهاى آسیا در این مدت، ضمن مقایسه با کشورهاى اروپاى باخترى بود. اما این سقوط فرهنگى در کلیه رشته‏ها یک‏باره انجام نپذیرفت؛ در جریان سده‏هاى ۱۶- ۱۷ چند رشته فرهنگى شکوفائى خود را از سر گرفتند.

معمارى ایرانى، آثار هنرى بسیار پرارزشى را در این سده‏ها بجا گذاشته است. مسجد صفویان با مقبره‏هاى شیخ‏ها و شاهان این دودمان در اردبیل از آنجمله‏اند.

اصفهان که در زمان شاه عباس اول پایتخت گردید به‏کلى نوسازى شد. خیابانهاى وسیع و ساختمانهاى مهمى در آن شهر ایجاد گردید. در میدان مرکزى شهر (میدان شاه) که به‏

تازگى بنا شده بود، مسجد شاه با قبه بسیار بلند و گلدسته‏هاى زوجى و سردرها و طاق‏هاى مرتفع که نماهاى آنها کاشى‏کارى شده بودند، ساخته شد. مسجدهاى دیگر، مقبره‏ها و کاخهائى با ایوانهاى بزرگ و فواره‏ها بنا گردیدند. در بیرون شهر اصفهان کاخ معروف شاه در فرح‏آباد و اشرفیه ساخته شد.

در سده ۱۶ و نیمه اول سده ۱۷ دوره نوینى از شکوفائى و رونق هنر مینیاتور در ایران بود. در سده ۱۶ آموزشگاه هنرى معروف مینیاتور که ضمن سده ۱۵ به وسیله هنرمند نامدار بهزاد در هرات بنیان‏گذارى شده بود، به کار ادامه داد. در آغاز سده ۱۷ آموزشگاه عالى نقاشى در اصفهان ایجاد گردید. یکى از استادان این هنر به نام محمد زمان نسخه خطى شاهنامه و دیوان نظامى را بگونه مینیاتور نقاشى کرد. بزرگترین استاد نقاشى آموزشگاه نقاشى استاد رضا عباسى بود؛ چند شاهکار مینیاتور این استاد شهرت فراوانى کسب کرد و در سال سى‏ام سده ۱۷ در اروپاى باخترى تکثیر شد.

در سده‏هاى ۱۶- ۱۷ هنر خوش‏نویسى در ایران رواج کامل یافت.

یکى از رشته‏هاى هنرى که اهمیت فراوانى داشت هنر روسازى ساختمانها بگونه موزائیک از آجرهاى کاشى لعابى بود. هنر نقاشى روى قالى و پارچه‏ها که ضمن آنها تصاویر زیبائى با شیوه تکنیکى پیشرفته و رنگهاى ثابت روى قالى یا پارچه نقش مى‏شد بى‏همتا و ممتاز بود؛ روى این قالیها یا پارچه‏ها نفوذ مینیاتور سبک تبریزى و اصفهانى به چشم مى‏خورد.

وضع ادبیات در سده شانزدهم همانگونه در حال رکود بود، این رکود بیدرنگ پس از مرگ آخرین شاعر نامدار جامى (به سال ۱۴۹۲) پدید آمد. راست است که قسمتى از سنت‏هاى هنرى پیشین تکنیک شعرى دنبال شد، و در سده‏هاى ۱۶ و ۱۷ قسمتى از این سنت‏ها تقلید گردید، اما در مفهوم و معانى اشعار این دوره هیچگونه تحرک یا ابتکارى به چشم نمى‏خورد. پندارهاى تازه‏اى ضمن این اشعار ارائه نشدند و موضوعهاى همان شاعران پیشین تکرار گردیده‏اند، حتى نفوذ صوفیگرى که ضمن اشعار شاعران پیشین دیده مى‏شدند هم‏اکنون هم عین آنها تقلید گردید.

در رشته‏هاى علوم (ریاضى، کیهان‏شناسى، پزشکى و طبیعى) آثار ارزشمند و تازه‏اى در این زمان خلق نگردیدند، فقط نوسازى رصدخانه مراغه که در زمان هلاکو خان مغول بنیان‏گذارى شد به وسیله شاه اسماعیل اول قابل ذکر است.

تاریخ‏نگارى ایران در سده‏هاى ۱۶- ۱۷ از پیشرفت چشم‏گیرى برخوردار بود. یکى از آثار مهم در زمینه تاریخ ایران که ضمن سده ۱۶ نوشته شده «احسن التواریخ» است، این اثر را حسن بیگ روملو، یکى از امیران نامدار عشیره قزلباش آذربایجانى روملو، نوشته‏

است.

یکى از منابع تاریخى پرارزش ایران که بیشتر درباره تاریخ کردها نوشته شده، اثر شرف خان بیدلیسى به نام «شرف‏نامه» است.

تاریخ‏نگار برجسته سده ۱۷ اسکندر بیک ترکمن ملقب به منشى (۱۵۶۰/ ۶۱- ۱۶۳۳) است. او وابسته به یکى از عشیره‏هاى ترکمن آذربایجانى و منشى‏باشى وزیر بزرگ شاه عباس اول بود. اثر بزرگ او به نام «تاریخ عالم‏آراى عباسى» شامل تاریخ جنگ‏ها و اصلاحات شاه عباس اول است، ضمن این نوشته از رویدادهائى که در استانهاى تابع دولت صفوى اتفاق افتاده و همچنین درباره جنبش‏هاى مردمى یاد مى‏کند. از این نوشته اطلاعات جالبى درباره وضع عشایر کوچ‏نشین و امیران آنها، درباره فئودالهاى زمین‏دار، و درباره مالکان فئودال محلى و غیره به دست مى‏آید.

اثر میرزا سامى به نام «تذکره التواریخ» تصویر جامعى از دستگاه حکومتى صفویان را در ایران مى‏نمایاند، در این نوشته، درباره روحانیان بلندپایه، امیران، دستگاه حکومت، روش اداره پایتخت (اصفهان)، حقوق مأموران، درآمدها و ترکیب چریکهاى زیر فرمان والیان و حاکمان وابسته به مالکان فئودال محلى، و درباره درآمد و هزینه و به‏طورکلى بودجه ایران، اطلاعات گسترده‏اى داده شده است.

 —————————-

نام کتاب: تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز

نویسنده: ا. آ. گرانتوسکى و دیگران / ترجمه: کیخسرو کشاورزى‏

تاریخ وفات مؤلف: قرن ۲۰ م‏

موضوع: تاریخ عمومى‏

زبان: فارسى‏

تعداد جلد: ۱

ناشر: انتشارات پویش‏

http://www.vatanfa.com/?s=فرهنگ-ایران-در-سده‏-هاى-۱۶--۱۷