فرهنگ ایران در سده هاى ۱۶- ۱۷
- 970 بازدید
- 28 مارس 2012
- ایران باستان
فرهنگ ایران در سدههاى ۱۶- ۱۷
در زندگى فرهنگى ایران این زمان شکوفائى و فعالیتهاى هنرى که در سدههاى ۹- ۱۵ در حال پیشرفت بودند از میان رفتند. انگیزههاى این پدیده که نهتنها ایران بلکه کلیه کشورهاى شرق را زیر تأثیر قرار داد، هنوز بررسى نشدهاند. بیگمان یکى از این انگیزهها عقبماندگى اقتصادى و تکنیکى کلیه کشورهاى آسیا در این مدت، ضمن مقایسه با کشورهاى اروپاى باخترى بود. اما این سقوط فرهنگى در کلیه رشتهها یکباره انجام نپذیرفت؛ در جریان سدههاى ۱۶- ۱۷ چند رشته فرهنگى شکوفائى خود را از سر گرفتند.
معمارى ایرانى، آثار هنرى بسیار پرارزشى را در این سدهها بجا گذاشته است. مسجد صفویان با مقبرههاى شیخها و شاهان این دودمان در اردبیل از آنجملهاند.
اصفهان که در زمان شاه عباس اول پایتخت گردید بهکلى نوسازى شد. خیابانهاى وسیع و ساختمانهاى مهمى در آن شهر ایجاد گردید. در میدان مرکزى شهر (میدان شاه) که به
تازگى بنا شده بود، مسجد شاه با قبه بسیار بلند و گلدستههاى زوجى و سردرها و طاقهاى مرتفع که نماهاى آنها کاشىکارى شده بودند، ساخته شد. مسجدهاى دیگر، مقبرهها و کاخهائى با ایوانهاى بزرگ و فوارهها بنا گردیدند. در بیرون شهر اصفهان کاخ معروف شاه در فرحآباد و اشرفیه ساخته شد.
در سده ۱۶ و نیمه اول سده ۱۷ دوره نوینى از شکوفائى و رونق هنر مینیاتور در ایران بود. در سده ۱۶ آموزشگاه هنرى معروف مینیاتور که ضمن سده ۱۵ به وسیله هنرمند نامدار بهزاد در هرات بنیانگذارى شده بود، به کار ادامه داد. در آغاز سده ۱۷ آموزشگاه عالى نقاشى در اصفهان ایجاد گردید. یکى از استادان این هنر به نام محمد زمان نسخه خطى شاهنامه و دیوان نظامى را بگونه مینیاتور نقاشى کرد. بزرگترین استاد نقاشى آموزشگاه نقاشى استاد رضا عباسى بود؛ چند شاهکار مینیاتور این استاد شهرت فراوانى کسب کرد و در سال سىام سده ۱۷ در اروپاى باخترى تکثیر شد.
در سدههاى ۱۶- ۱۷ هنر خوشنویسى در ایران رواج کامل یافت.
یکى از رشتههاى هنرى که اهمیت فراوانى داشت هنر روسازى ساختمانها بگونه موزائیک از آجرهاى کاشى لعابى بود. هنر نقاشى روى قالى و پارچهها که ضمن آنها تصاویر زیبائى با شیوه تکنیکى پیشرفته و رنگهاى ثابت روى قالى یا پارچه نقش مىشد بىهمتا و ممتاز بود؛ روى این قالیها یا پارچهها نفوذ مینیاتور سبک تبریزى و اصفهانى به چشم مىخورد.
وضع ادبیات در سده شانزدهم همانگونه در حال رکود بود، این رکود بیدرنگ پس از مرگ آخرین شاعر نامدار جامى (به سال ۱۴۹۲) پدید آمد. راست است که قسمتى از سنتهاى هنرى پیشین تکنیک شعرى دنبال شد، و در سدههاى ۱۶ و ۱۷ قسمتى از این سنتها تقلید گردید، اما در مفهوم و معانى اشعار این دوره هیچگونه تحرک یا ابتکارى به چشم نمىخورد. پندارهاى تازهاى ضمن این اشعار ارائه نشدند و موضوعهاى همان شاعران پیشین تکرار گردیدهاند، حتى نفوذ صوفیگرى که ضمن اشعار شاعران پیشین دیده مىشدند هماکنون هم عین آنها تقلید گردید.
در رشتههاى علوم (ریاضى، کیهانشناسى، پزشکى و طبیعى) آثار ارزشمند و تازهاى در این زمان خلق نگردیدند، فقط نوسازى رصدخانه مراغه که در زمان هلاکو خان مغول بنیانگذارى شد به وسیله شاه اسماعیل اول قابل ذکر است.
تاریخنگارى ایران در سدههاى ۱۶- ۱۷ از پیشرفت چشمگیرى برخوردار بود. یکى از آثار مهم در زمینه تاریخ ایران که ضمن سده ۱۶ نوشته شده «احسن التواریخ» است، این اثر را حسن بیگ روملو، یکى از امیران نامدار عشیره قزلباش آذربایجانى روملو، نوشته
است.
یکى از منابع تاریخى پرارزش ایران که بیشتر درباره تاریخ کردها نوشته شده، اثر شرف خان بیدلیسى به نام «شرفنامه» است.
تاریخنگار برجسته سده ۱۷ اسکندر بیک ترکمن ملقب به منشى (۱۵۶۰/ ۶۱- ۱۶۳۳) است. او وابسته به یکى از عشیرههاى ترکمن آذربایجانى و منشىباشى وزیر بزرگ شاه عباس اول بود. اثر بزرگ او به نام «تاریخ عالمآراى عباسى» شامل تاریخ جنگها و اصلاحات شاه عباس اول است، ضمن این نوشته از رویدادهائى که در استانهاى تابع دولت صفوى اتفاق افتاده و همچنین درباره جنبشهاى مردمى یاد مىکند. از این نوشته اطلاعات جالبى درباره وضع عشایر کوچنشین و امیران آنها، درباره فئودالهاى زمیندار، و درباره مالکان فئودال محلى و غیره به دست مىآید.
اثر میرزا سامى به نام «تذکره التواریخ» تصویر جامعى از دستگاه حکومتى صفویان را در ایران مىنمایاند، در این نوشته، درباره روحانیان بلندپایه، امیران، دستگاه حکومت، روش اداره پایتخت (اصفهان)، حقوق مأموران، درآمدها و ترکیب چریکهاى زیر فرمان والیان و حاکمان وابسته به مالکان فئودال محلى، و درباره درآمد و هزینه و بهطورکلى بودجه ایران، اطلاعات گستردهاى داده شده است.
—————————-
نام کتاب: تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز
نویسنده: ا. آ. گرانتوسکى و دیگران / ترجمه: کیخسرو کشاورزى
تاریخ وفات مؤلف: قرن ۲۰ م
موضوع: تاریخ عمومى
زبان: فارسى
تعداد جلد: ۱
ناشر: انتشارات پویش