جنبش‏هاى مردمى در سده ۱۶- م.

جنبش‏هاى مردمى در سده ۱۶- م.

جنبش‏هاى مردمى ایندوره کاملا بررسى نشده است. در سالهاى ۱۵۳۵- ۱۵۳۶ قیامى از سوى پیشه‏وران، بینوایان شهرى و دهقانان در هرات درگرفت، این قیام در اثر فشارهائیکه از سوى بیگلربگى شاه، مأموران و لشکریان براى گرفتن باج انجام مى‏یافت، رویداد. به سال ۱۵۶۸- احمد خان لاهیجانى فرماندار بیه‏پیش در گیلان قیام کرد، توده‏هاى مردم به این قیام پیوستند

. اگرچه خان از سوى دولت دستگیر و در دژ استخر زندانى شد، توده‏هاى مردم از نبرد دست برنداشتند، به سال ۱۵۶۹، ۱۸ هزار چریک مردمى براى نبرد جمع‏آورى شدند. به سال ۱۵۷۰- این قیام به وسیله والى گیلان سرکوب گردید، او هفتمین فرزند شاه، محمود میرزا بود، زمین‏هاى گیلان میان امیران عشیره اوستاجلو و ایلات قزلباش دیگر تقسیم گردید. فشار این امیران دوباره انگیزه قیام دهقانان و بینوایان شهرى به سال ۱۵۷۱ گردید، این قیام هم به سال ۱۵۷۲ به وسیله رزمندگان عشیره اوستاجلو سرکوب شد.

شورش پیشه‏وران و بینوایان شهر تبریز شایسته بررسى است، این شورش به سال ۱۵۷۱ آغاز گردید. تبریز، شهرى با جمعیت ۳۰۰ هزار تن، پس از انتقال پایتخت به اصفهان همانگونه یکى از شهرهاى مهم ایران و گره مواصلاتى راههاى کاروان‏رو تجارتى بود.

درباره سرشت طبقاتى این جنبش، مى‏توان از گفته منابع تاریخى بهره برد که قیام کنندگان را یک مشت مردم «عوام»، «چرکین جامگان»، «اراذل» و «رجاله‏ها» شناسانده‏اند سرکردگى آنها را بافندگان، کفاشان، سبزى‏فروشان، شاگرد خیاطها، ساربانان، پهلوانان (پهلوانان حرفه‏اى) به عهده داشتند، رهبر قیام پهلوان یارى بود، بهانه این شورش را فشارهاى بى‏اندازه علیقلى خان اوستاجلو، والى تبریز مى‏شمردند. خانه والى، منازل اشراف و ثروتمندان شهر اشغال و ویران گردیدند. در شهر قدرت به دست قیام‏کنندگان افتاد. اشراف از شاه درخواست کردند براى سرکوب کردن این شورشیان «کثیف» ارتش‏

گسیل دارد، اما شاه به خواسته آنها ترتیب اثر نداد، ظاهرا، چون مدت‏ها افراد ارتش شاه حقوق و مقررى خود را دریافت نکرده بودند، به آنها اعتماد نداشت. یوسف بیک اوستاجلو به عنوان والى تبریز برگزیده شد او مأموریت یافت با شورشیان وارد مذاکره شود.

یوسف بیک موفق شد، کلانتران و کدخدایان محله را متقاعد کند تا از پیکار با اشراف دست بردارند؛ میان آنها توافق حاصل شد و هردو طرف براى اجراى مواد توافق سوگند خوردند. اما این توافق بینوایان شهرى را راضى نکرد و میان هواخواهان پهلوى یارى و رزمندگان همراه یوسف بیک نبرد درگرفت، فقط به سال ۱۵۷۳ یعنى دو سال پس از آغاز قیام، ارتش شاه موفق شد این قیام را سرکوب کند.

چگونگى این قیام شاه طهماسب اول را به هراس افکند، او فقط به اعدام چند تن از رهبران و ۱۵۰ تن از فعالان قیام اکتفا کرد، اجازه نداد توده‏ها سرکوب و شهر به وسیله ارتش ویران گردد. براى دلجوئى از ساکنان شهر، شاه ساکنان تبریز را از پرداخت همه مالیات‏ها معاف کرد.

پائین آمدن سطح زندگى در شهر شاه طهماسب را ناچار کرد که از قسمتى از عوارض چشم بپوشد، مالیات و عوارض کالاهاى مورد معامله پیشه‏وران و سوداگران در ایران بسیار گران بود. بنابراین شاه برآن شد این مالیات‏ها را به میزان زیادى تخفیف دهد، اما عوارض ورود و صدور کالا از خارج همانگونه باقى ماند.

 =============

نام کتاب: تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز

نویسنده: ا. آ. گرانتوسکى و دیگران / ترجمه: کیخسرو کشاورزى‏

تاریخ وفات مؤلف: قرن ۲۰ م‏

موضوع: تاریخ عمومى‏

زبان: فارسى‏

تعداد جلد: ۱

ناشر: انتشارات پویش‏