سیستم تیول جنگى در زمان غازان خان
- 1,270 بازدید
- 23 مارس 2012
- ایران باستان
سیستم تیول جنگى در زمان غازان خان
غازان خان علیرغم گرایشش به سیاست تمرکز ناچار بود به خواستههاى فرماندهان ارتش مغول گردن نهد. به سال ۱۳۰۳ فرمانى مبنى بر تقسیم زمینهاى اقطاع به فرماندهان نظامى اعم از اینکه مغول یا غیر مغول بودند صادر کرد. این زمینها از محل املاک خانواده خان و زمینهاى دیوانى واگذار گردیدند، اما به زمینهاى وقف و املاک خصوصى کارى نداشتند. این املاک که بگونه اقطاع تقسیم شدند گاهگاهى به اندازه یک دهستان بودند، بگونهایکه از نوشتههاى حمد اللّه برمىآید قزوین اقامتگاه تابستانى و زمستانى کوچنشینان مغول بود قسمتى از آذربایجان و شیروان هم چنین وضعى را داشت. این زمینها در تیول امیران «هزار نفرى» یعنى فرماندهان وابسته به عشایر جزء مغول قرار گرفتند.
امیران «هزار نفرى» بگونه قرعهکشى این زمینها را میان امیران «صد نفرى» و اینها هم به نوبه خود میان فرماندهان دسته ده نفرى تقسیم مىکردند. اما سهم گروه اخیر که از میان رزمندگان معمولى بودند، کم بود، غالبا یک روستا یا قسمتى از یک روستا به آنها تعلق مىگرفت طبعا دهقانان وابسته به این زمینها هم همراه با زمین تقسیم مىشدند.
مالکیت موروثى این زمینها که در گذشته عملا انجام مىشد، هماکنون جنبه رسمى و قانونى به خود گرفت. اقطاعداران حق گرفتن بهره مالکانه و کلیه مالیاتها را از دهقانان داشتند، بابت نوعى مالیات که قبلا به صندوق دولت پرداخت مىگردید، هماکنون هر دهقان فقط ۵۰ من غله به عنوان پیشکش به مالک اقطاع مىداد. در جاى دیگر گفته مىشود که مالکان اقطاع از پرداخت مالیات معاف بودند، اما مصونیت ادارى نداشتند. بازرس نظامى دیوان هر سال به زمینهاى اقطاع سر میزد و زمینهاى کسانى را که خدمات جنگى را ترک کرده بودند پس مىگرفت.
اصلاحات غازان خان تا اندازهاى باعث نوسازى شبکههاى آبیارى، که در زمان استیلاى مغول نابود گردیده بودند، و رشد اقتصاد روستائى و زندگى شهرى، گردیدند.
درآمد کلى حکومت از ۱۷ میلیون دینار سالیانه به ۲۱ میلیون دینار رسید. اما با اینهمه سطح پیشرفت اقتصاد کشور بارها پائینتر از آغاز سده ۱۳ بود: درآمد دولت از همین سرزمینها، پیش از استیلاى مغولان ۵/ ۱۰۰ میلیون دینار ایلخانى بود. پس از تسلط مغولها شماره روستاها به میزان هراسناکى کاهش یافتند. مثلا در حومه هرات در آغاز سده دهم ۴۰۰ روستا وجود داشت، اما در آغاز سده ۱۵ این شماره فقط به ۱۷۶ روستا رسید؛ در حومه جوین در آغاز سده ۱۳- ۱۸۹ روستا، اما در آغاز سده ۱۵ جمعا ۲۹ روستا بود.
اصلاحات غازان خان دیرى نپائید و از سقوط دولت ایلخانیان جلوگیرى نکرد.
برادر و جانشین غازان خان الجاتیو (محمد خدابنده، ۱۳۰۴- ۱۳۱۶)، سیاست برادرش را دنبال کرد، او به وزیر رشید الدین و اشراف بلندپایه تکیه کرد. اما در زمان پسر و جانشینش ابو سعید بهادر خان (۱۳۱۶- ۱۳۳۶) دوباره سررشته کار به دست اشراف نظامى مغول- ترک افتاد، در رأس آنها امیر چوپان سرکرده عشایر مغولى سلدوز بود. رشید الدین به سال ۱۳۱۸ اعدام گردید و شکل حکومت به وضع پیش از غازان خان، با همان سنتها و روشها، برگشت. تاریخنگار وصاف درباره افزایش مالیات در فارس به سال ۱۳۱۸ مطالبى نوشته است. پس از سرنگونى امیر چوپان به سال ۱۳۲۷، پسر رشید الدین، غیاث الدین محمد رشیدى به وزارت برگزیده شد، او خواست سیاست پدرش را دنبال کند، اما نتوانست از نابودى حکومت ایلخانیان جلوگیرد.
===========
نام کتاب: تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز
نویسنده: ا. آ. گرانتوسکى و دیگران / ترجمه: کیخسرو کشاورزى
تاریخ وفات مؤلف: قرن ۲۰ م
موضوع: تاریخ عمومى
زبان: فارسى
تعداد جلد: ۱
ناشر: انتشارات پویش