سقوط سیاسى ایران
- 1,276 بازدید
- 23 مارس 2012
- ایران باستان
سقوط سیاسى ایران
پس از مرگ ابو سعید در دسامبر ۱۳۳۵، دستگاه حکومت هلاکوئى عرصه ستیزهاى داخلى دستههاى فئودال استانها، که هرکدام یکى از افراد خانواده ایلخانى را آلت دست قرار داده بودند، گردید، هریک از آنان کوشش داشتند حکومت را به دست گیرند. ازهم پاشیدن دولت ایلخانان پس از کشته شدن آخرین ایلخان به نام توگا تیمور خان به سال ۱۳۵۳ که مدتى در گرگان مىزیست، انجام گرفت.
در ایران چند دولت مستقل پدید آمدند. اینها یکى پس از دیگرى در سالهائى که ستیز داخلى میان دودمان مغول جریان داشت تشکیل شدند: دولت چوپانى در آذربایجان (۱۳۴۴- ۱۳۵۶) به وسیله خان عشیره طلائى (مغول) به نام جانى بیک (۱۳۵۶) نابود گردید؛ حکومت جلایرى (۱۳۴۰- ۱۴۱۱) نخست عراق عرب را گرفت و سپس خان عشیره طلائى را در آذربایجان مغلوب کرد، ارمنستان و قسمتى از عراق عجم را به تصرف درآورد.
چند دودمان ایرانى که قبلا به اطاعت ایلخانان درآمده بودند، پس از سقوط آنها مستقل شدند. نیرومندترین این دولتها دولت آل مظفر بود (۱۳۱۳- ۱۳۹۳)، این دولت نخست یزد و سپس کرمان (۱۳۴۱) را تصرف کرد، فارس و مرکز آن شیراز را به سال ۱۳۵۴ گرفت و قسمت عمده عراق عجم و اصفهان را به متصرفات خود ملحق کرد؛ دولت کوچک هرات (دودمان کورتها، ۱۲۴۵- ۱۳۸۹) قلمرو این حکومت قسمت شرقى خراسان، افغانستان کنونى و سیستان بود. از دولتهاى درجه دوم دولت بندرى هرمز قابل ذکر است این دولت هردو ساحل خلیج فارس را در اختیار داشت. در نتیجه حمل کالاهاى بازرگانى از هندوستان، چین، عربستان به کشورهاى غربى، و وجود بازرگانان واسطه در هرمز،
وضع مالى فرمانروایان هرمز بسیار خوب بود، اینها توانستند ارتش زمینى و دریائى مزدور با ناوگانى جنگى «۱» که شماره آنها بیش از ۳۰۰ فروند بود، تهیه کنند؛ اتابکان لر کوچک و اسحقىها در باختر و گیلان نیز بگونه مستقل بر قلمرو خود فرمان مىراندند.
ازهمپاشیدن دولت هلاکوئى نهتنها انگیزه ستیز داخلى بلکه جدائى مالکان فئودال گردید، اما در این هنگام خیزشهاى مردمى هم با نیروى دهقانان و بینوایان شهرى آغاز گردید.
هدف قیامهاى مردمى از سوئى علیه استیلاى بیگانگان و از سوى دیگر علیه تشدید استثمار فئودالهاى محلى بود. مهمترین جنبشهاى ضد فئودالى قیام سربداران در خراسان (از سال ۱۳۳۷)، جنبش سیدها در مازندران (از اواسط سده ۱۴) بود. در بخش بعد جزئیات این جنبشها ذکر خواهد شد.
______________________________
(۱). شهر هرمز که در کناره شمالى خلیج فارس قرار داشت، پس از هجوم عشیره مغولى نیکودرى، به اطاعت ایلخانان درنیامد، در آغاز سده ۱۴٫ به یکى از جزایر خلیج فارس انتقال یافت. این شهر بندرى از لحاظ جهانى داراى ارزش فراوان بود.
============
نام کتاب: تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز
نویسنده: ا. آ. گرانتوسکى و دیگران / ترجمه: کیخسرو کشاورزى
تاریخ وفات مؤلف: قرن ۲۰ م
موضوع: تاریخ عمومى
زبان: فارسى
تعداد جلد: ۱
ناشر: انتشارات پویش