جنبش‏هاى مردمى در نیمه سده ۱۴- ۱۵٫

۱۰ -ایران در دوره بعد از مغول‏

جنبش‏هاى مردمى در نیمه سده ۱۴- ۱۵٫

جنبش‏هاى مردمى در ایران در سده‏هاى ۱۴- ۱۵ از سوئى علیه استثمار فئودالى و از سوى دیگر علیه چیرگى بیگانگان انجام گرفت- منظور از بیگانگان دولت‏هائى بودند که از اشراف کوچ‏نشین مغول- ترک درست شده و بر پایه یاساى چنگیز خان در ایران فرمان مى‏راندند. در نخستین مرحله، جنبش‏هاى دهقانان و بینوایان شهرى مشترکا علیه فئودالهاى کوچک ایرانى صورت مى‏گرفت که خود اینها هم زیر بار زور و تعدى اشراف نظامى مغول بودند.

در مرحله دوم، تضاد میان فئودالهاى محلى کوچک با اشراف مغول ترک که آنان مى‏خواستند هرچه زودتر اینان را از سر وا کنند از یکسو، و دهقانان و پیشه- وران که مى‏خواستند استثمار فئودالى از میان برود، برابرى اجتماعى برقرار گردد و ضروریات زندگى به‏طور مساوى تقسیم گردد، از سوى دیگر، در حال پیشرفت بود.

پایه ایدئولوژیک جنبش مردم ضمن سده‏هاى ۱۴- ۱۵ شیعه‏گرى بود، چون این مذهب جدا با کیش حکومت مخالفت مى‏ورزید- کیش رسمى حکومت، سنى‏اى بود که از عرفان اسلامى الهام مى‏گرفت- بگونه‏اى که و. و. بارتولد یادآورى مى‏کند، شیعه‏گرى به این انگیزه مورد استقبال مردم قرار گرفت که برآن بود، امام دوازدهم غایب شیعیان‏

ظهور خواهد کرد، ایمان راستین را به مردم ارائه خواهد داد و صلح را با خود خواهد آورد.

طبق یکى از احادیث، هنگامى که امام دوازدهم مهدى ظهور کند «زمین را از بیداد و زور و ستم پاک و به‏جاى آن راستى و داد و صلح را برقرار خواهد کرد»؛ شیعیان اعتماد داشتند که مهدى با شمشیر، بیدادگران را نابود و بیداد را از روى زمین برخواهد انداخت و اینگونه هیچکس نخواهد توانست به دیگرى زور گوید. جغرافى‏نویس یاقوت مى‏نویسد:

آن اندازه اعتقاد بازگشت مهدى موعود در میان مردم به شدت رواج داشت که در کاشان یکى از مهمترین کانونهاى شیعه‏گرى در ایران- سالخوردگان شهرى هرروز صبح زود از دروازه شهر خارج مى‏شدند، اینها اسبى را با زین و لجام مرصع و مزین بدون سوار با خود مى‏بردند، تا اگر بگونه ناگهانى امام مهدى ظهور کرد او را سوار بر اسب کنند و به شهر بیاورند. مردم با داشتن پندار ظهور امام غایب مهدى، پیش خود در انتظار یک انقلاب اجتماعى بودند.

صوفیگرى و صوفیان بگونه ویژه‏اى داشتن ثروت را، به‏ویژه اگر نامشروع بود یعنى از راه ستم و غارت به دست مى‏آمد، محکوم مى‏شمردند. در صوفیگرى ضمن محکوم شمردن ثروت و گرایش به آئین بینوائى که به عنوان نجات روح از گناه قلمداد مى‏شد، اعتراض بینوایان علیه عیش‏ونوش و شکوه و جلال طبقه حاکم منعکس مى‏گردید، اما این اعتراض بگونه‏اى منفى بود. در سده‏هاى ۱۴- ۱۵ چند فرقه از درویشان صوفى این اعتراض را بگونه فعال درآوردند و در جنبش‏هاى مردمى شرکت کردند.

 ==================

نام کتاب: تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز

نویسنده: ا. آ. گرانتوسکى و دیگران / ترجمه: کیخسرو کشاورزى‏

تاریخ وفات مؤلف: قرن ۲۰ م‏

موضوع: تاریخ عمومى‏

زبان: فارسى‏

تعداد جلد: ۱

ناشر: انتشارات پویش‏