ویژگیهاى استیلاى مغول‏

قلمرو خلیفه بغداد- عراق عرب و خوزستان- از هجوم مغولان مصون ماندند.

ویژگیهاى استیلاى مغول‏

معمولا هجوم استیلاگران کوچ‏نشین به شهرها و روستاهاى کشاورزى همیشه با تاراج غارت ساکنان همراه بوده است و بنابراین ویرانى و کشتار یکى از ویژگیهاى اینگونه تجاوز است. اما تجاوز چنگیز خان و دستیاران نزدیکش- خانهاى بزرگ- با شیوه‏هاى سازمان‏داده شده‏اى انجام مى‏گرفت و به منظور ویرانى کامل منطقه و نابودى دسته‏جمعى ساکنان صلح‏جوى شهر و روستا مشخص مى‏شد

به‏طورکلى قوم مغول مردمى بى‏رحم و ددمنش نبودند و تا پیش از رهبرى چنگیز نامى از بیرحمى و بیدادگرى آنها در تاریخ برده نشده بود. این خود چنگیز بود که فرمان خونریزى و ویرانى را مى‏داد؛ منظورش از این سیاست ایجاد هراس در ساکنان جاهاى مورد هجوم بود و قصد داشت روحیه پایدارى مردم را با کشتار و ویرانگرى‏هاى هراسناک از میان ببرد. ضمن محاصره شهرها به ساکنان معمولا هنگامى امان مى‏داد که بیدرنگ تسلیم مى‏شدند. اگر شهرى پس از پایدارى طولانى تسلیم مى‏گردید، ساکنان آنرا به صحرا مى‏بردند. این مردم بایستى در آنجا زیر نظر جنگجویان مغول مى‏بودند، در آن هنگام طرح سازمان‏یافته تاراج دسته‏جمعى شهر به مرحله اجرا درمى‏آمد. پس از انجام این کار مهاجمان به ساکنان اسیر مى‏پرداختند: آنهائیرا که با اسلحه پایدارى کرده بودند بیدرنگ مى‏کشتند، خانواده‏هایشانرا به اسارت مى‏بردند، بسیارى از دختران و زنان جوان را به کنیزى مى‏گرفتند و آنها را میان اشراف و فرماندهان تقسیم مى‏کردند. آزموده‏ترین صنعتگران مانند بردگان، به شاهزادگان و اشراف واگذار مى‏شدند، اما سرنوشت اینان بهتر بود، چون غالبا آنها را از خانواده‏هایشان جدا نمى‏کردند. مردان جوان تندرست را به کارهاى جنگى سنگین و غیرمهم یا حمل بنه جنگى مى‏گماشتند، اما در جنگها این افراد را در خط اول رزم وامى‏داشتند تا هدف تیرهاى هموطنان خودشان قرار گیرند. به برخى از ساکنان که کارى از دستشان ساخته نبود اجازه بازگشت به کلبه‏هاى ویران‏شده‏شان را مى‏دادند. بخش‏هاى روستائى هم مورد تاراج دسته‏جمعى قرار مى‏گرفتند، مهاجمان دهقانانى را که در روستاها مقیم بودند با خود مى‏بردند و براى محاصره شهرها از وجودشان استفاده مى‏کردند.

اما هنگامیکه شهرى با جنگ و بدون تسلیم ساکنان به تصرف مغولان درمى‏آمد، یا اگر شهر تسلیم‏شده‏اى دوباره سر به طغیان برمى‏داشت، آنگونه که در هرات به سال ۱۱۲۱ روى داد، آنوقت فرماندهان ارتش مغول دستور کشتار دسته‏جمعى کلیه مردم آن شهر را مى‏دادند: ساکنان‏

را از شهر بیرون مى‏بردند، آنها را میان رزمندگان مغول تقسیم مى‏کردند، این رزمندگان موظف بودند افرادیرا که تحویل گرفته‏اند با تبر، کلنگ، شمشیر، چماق و غیره نابود کنند.

بنا بگواهى وقایع‏نگاران این‏گونه کشتار دسته‏جمعى در مرو، بلخ، هرات، طوس، نیشابور، سبزوار، رى، قزوین، ساوه، همدان، مراغه، اردبیل و چند شهر کوچک انجام گرفته است.

پس از این کشتار، اسیران باسواد را وادار مى‏کردند که کشته‏ها را شمارش کنند بنا به گفته تاریخ‏نگار جوینى در مرو شمارش کشتگان ۱۳ روز طول کشید.

تاریخ‏نگاران، استیلاى مغولان را بر ایران فاجعه‏انگیزترین رویدادهاى تاریخ برمى‏شمارند. تاریخ‏نگار ابن الاثیر نوشت: «از زمانى که خداوند تبارک و تعالى انسان را آفرید تا به امروز نظیر چنین واقعه‏اى روى نداده است … این مصیبت مانند جرقه‏اى درگرفت و شعله آن همه‏جا را سوزاند، آن مانند ابر سیاهى که به وسیله باد منتشر مى‏شود ناگهان به همه‏جا سرایت کرد». جوینى همچنین اعتراف مى‏کند: «در محلى که مردم آن در برابر مغولان پایدارى کردند، از صد هزار تن ساکنان آن فقط صد تن باقیماندند».

 ===================

نام کتاب: تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز

نویسنده: ا. آ. گرانتوسکى و دیگران / ترجمه: کیخسرو کشاورزى‏

تاریخ وفات مؤلف: قرن ۲۰ م‏

موضوع: تاریخ عمومى‏

زبان: فارسى‏

تعداد جلد: ۱

ناشر: انتشارات پویش‏