سقوط سیاسى خلافت عباسى در زمان المأمون
- 1,143 بازدید
- 18 مارس 2012
- ایران باستان
ازهمپاشیدگى خلافت عباسى
سقوط سیاسى خلافت عباسى در زمان المأمون (۸۱۳- ۸۳۳) آغاز گردید. شرایط لازم این سقوط را عواملى پدید آوردند: عمدهترین آنها پیشرفت روند فئودالى در قلمرو حکومت عباسیان بود، قسمتى هم مربوط به گسترش بیحد مالکیتهاى ارضى خصوصى به حساب زمینهاى دولتى بهشمار مىآمد، به دنبال این چگونگى تلاشهاى جدائىخواهى فئودالهاى بزرگ و حتى قیامهاى پىدرپى تودههاى مردم پیش آمد، اگرچه این قیامها سرکوب شدند اما باعث ناتوانى نیروى جنگى خلیفه گردیدند.
فئودالهاى جدائىخواه نخست به امیران موروثى، و سپس عملا به فرمانروایان مستقل تبدیل شدند. خلیفه مأمون که در میان استانهاى عربى محبوبیتى نداشت به دهگانان خراسانى متکى شد، و به پاس پشتیبانى آنان، مقامهاى مهم و امتیازهاى ارضى بسیارى را در اختیار برخى از این
دهگانان گذاشت، فرمانروائى خراسان که عملا نیمه مستقل شده بود بگونه موروثى به یکى از خانوادههاى دهگانان به نام طاهریان واگذار شد (۸۲۱- ۸۷۳). به سال ۸۲۱ به چهار برادر از خانواده دهگانى به نام سامان تیولهائى در ماور النهر واگذار گردید.
بعدها این چهار برادر باهم متحد شدند و امیرنشینى سامانیان را تشکیل دادند. در غرب ایران هم اینگونه امیرنشینها تشکیل شد: ابو دولافید (ایجلى) در همدان (۸۲۵- ۸۹۸)، ساجدى در آذربایجان (۸۷۹- ۹۲۹) و امیرنشینهاى کوچکتر دیگر از آنجمله بودند. این امیران نیمه مستقل هنگام خطبهخوانى در مسجد به نام خلیفه خطبه مىخواندند (خطبه عبارت از دعائى بود که روزهاى جمعه در مسجدها مىخواندند)، نام خلیفه را روى سکهها در بالا ضرب مىکردند (در زیر آن نام خودشان را ذکر مىکردند) و مقدارى از مالیاتهائى را که گرد مىآوردند براى خلیفه مىفرستادند. اما امیران در قلمرو خود از لحاظ داخلى کاملا مستقل بودند.
علاوهبر، امیرنشینهاى نیمه مستقل که رسما خلیفه با دریافت مقررى آنها را به رسمیت مىشناخت- نشانه تابعیت این امیرنشینها، پرداخت مقررى سالیانه و به کار بردن پرچم و فرمانهاى تشریفاتىاى بود که از سوى خلیفه براى امیرنشینهاى تابعه مىفرستاد- مالکان فئودالىاى پدید آمدند که قلمرو خود را با زور اسلحه به دست آوردند، اینها حاکمیت خلیفه را بر قلمرو خود به رسمیت نمىشناختند. یکى از آنها یعقوب بن لیث صفار بود، او از میان دهقانان بىخانمان شده برخاسته بود و مدتها کارش شاگرد مسگرى و بعدها سرکردگى راهزنان بود، سرانجام به سمت فرماندهى داوطلبانى که در خدمت خلیفه بودند و براى سرکوبى خوارج سیستانى نبرد مىکردند، منصوب شد. دیرى نپائید که به سال ۸۶۱ قدرت را در سیستان به دست گرفت و امیرنشینى صفاریان را بنیاد نهاد (۸۶۱- ۹۰۰)، آنگاه هرات، کرمان، فارس خراسان را تصرف کرد (۸۷۳). به سال ۸۷۶ به بغداد لشکر کشید اما به وسیله ارتش خلیفه شکست خورد. برادرش عمرو (۸۷۹- ۹۰۰)، با خلیفه از در صلح درآمد و خراسان و سیستان را براى خود نگاهداشت، اما بعدها به وسیله امیر اسماعیل سامانى شکست خورد و به اسارت او درآمد (۸۲۹- ۹۰۷). پس از این رویداد، خراسان، هرات و کابلستان جزو قلمرو حکومت سامانى شد.
========================
نام کتاب: تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز
نویسنده: ا. آ. گرانتوسکى و دیگران / ترجمه: کیخسرو کشاورزى
تاریخ وفات مؤلف: قرن ۲۰ م
موضوع: تاریخ عمومى
زبان: فارسى
تعداد جلد: ۱
ناشر: انتشارات پویش