دولت اسلامى یک ضرورت تاریخى بود

دولت اسلامى یک ضرورت تاریخى بود

«در آغاز قرن هفتم در یثرب (مدینه) و در بین عشایر عرب، بطورى که گفتیم، اختلاف طبقاتى و نابرابرى مالى مشهود بود و تضاد منافع بین بزرگان عشایر و افراد معمولى تشنج و دشمنى و نفاق بیسابقه‏اى بین اعراب پدید آورده بود که براى پایان دادن به آن، وجود یک دولت واحد و متمرکز ضرورت داشت. با تشکیل چنین دولتى، آنها نه‏تنها به امکانات جدید اقتصادى دست مى‏یافتند، بلکه قادر بودند که به اختلافات و دشمنیهاى موجود بین قبایل پایان بخشند. براى رسیدن به چنین هدفى، لازم بود عقیده دینى جدیدى که مبتنى بر یکتاپرستى و برادرى باشد، جایگزین خصومت قبایل گردد و چون اجتماع قرون وسطى، از نظر رشد فکرى، فقط یک نوع ایدئولوژى یعنى مذهب (تئولوژى) را مى‏شناخت، بنابراین مذهب جدید به این مشکلات پایان داد.

در دین جدید که انعکاسى از نیازمندیهاى جامعه نوین بود (چنانکه بعدها به تفصیل خواهیم دید «۲۲»)، عناصرى از دیگر ادیان- ادیان پیشرفته جوامع طبقاتى مجاور: یهود، مسیحیت، زرتشتیگرى- به چشم مى‏خورد … گذشته از یهودیان و مسیحیان، در عربستان پیش از اسلام، گروهى از یکتاپرستان وجود داشتند که نه یهودى بودند و نه مسیحى، و آنان را حنفا مى‏گفتند که با شرک و بت‏پرستى مخالف بودند و ظاهرا خواهان دین ساده و ابتدایى بودند که براى فرد ساده عرب قابل قبول باشد. حضرت محمد (ص) از حنفا به نیکى یاد کرده و ایشان را پیرو کیش باستانى ابراهیم مى‏شمرد. یکى از افراد برجسته حنفیان ورقه بن نوفل، از خویشاوندان خدیجه، بود.» «۲۳» که در تشویق و ترغیب حضرت در اعلام رسالت و جهاد و جنگ با خرافات نقش اساسى و مهمى داشته است.

نخستین دادرسیها (حلف الفضول)

در مکه تشکیلات سیاسى و حکومتى وجود نداشت و هر عشیره یا خاندان، مستقلا اداره مى‏شد. از دادگاه و زندان نام و نشانى نبود.

فقط در نزدیکى کعبه گاهى شوراى سران شیوخ تشکیل مى‏شد و به اختلافات خاندانها و عشیره‏ها رسیدگى مى‏کرد. این شورا که دار الندوه خوانده مى‏شد، هیچ وسیله اجرایى، براى عملى کردن تصمیمات خود، نداشت.

______________________________
(۲۱). همان، ص ۱۷۲٫

(۲۲). راجع به منابع و سرچشمه‏هاى اسلام ضمن مطالعه در سیر علوم و افکار سخن خواهیم گفت.

(۲۳). اسلام در ایران، پیشین، ص ۱۸ به بعد (به اختصار).

تاریخ اجتماعى ایران، ج‏۲، ص: ۱۳

در مقدمه کتاب الاصنام کلبى راجع به پیدایش حلف الفضول چنین آمده است که «روزى مردى از قبیله زبید با کالایى قیمتى وارد مکه شد، و عاصم آن کالا را از او خرید و به خانه برد؛ بدون اینکه بهاى آن را به صاحبش بپردازد و از فروشنده رو پنهان کرد. مرد زبیدى نخست به قبیله سهم که عاصم از آن قبیله بود، توسل جست، و بعد به اجتماعات قریش روى آورد و از آنان کمک طلبید، ولى از آن اقدامات نتیجه‏اى نگرفت. سرانجام روزى صاحب کالا صبحگاهان که قریش عاده در دار الندوه (محل شور و وقت‏گذرانى بزرگان قریش) جمع شده بودند، بر کوه ابو قبیس برآمد و ندا درداد و این قطعه را که سروده بود، خواند:

یعنى اى جوانمردان به داد ستم‏رسیده‏اى دور از کس و کار برسید که سرمایه او در درون مکه ربوده شده است …

این دادخواهى از آن ستمدیده با این صورت و صوت نه تنها مجلس قریش را بلکه مکه و مکیان را سخت تکان داد. این بود که زبیر پسر عبد المطلب، که خود از اکابر قریش بود، قیام کرد و مجلسى از بزرگان بنى هاشم و بنى اسد و بنى زهره و بنى تیم در خانه عبد اللّه پسر جدعان تیمى، تشکیل داد که در آن مجلس پیشواى اسلام که هنوز به پیامبرى برگزیده نشده بود، حضور داشت و در آن محفل بزرگان قریش دست به هم دادند، دست یکدیگر را سودند و سوگند یاد کردند که از این تاریخ، به دستیارى ستمدیده، هرکس که باشد، برخیزند و داد او را از بیدادگر بستانند. (ما دام که در روى زمین دریایى وجود داشته- باشد که تکه‏پشمى را تر تواند کرد.) و نیز سوگند یاد کردند که در امر معاش و تقسیم ثروت نیز با یکدیگر همکارى نمایند، و زبیر این حزب و این مجلس را «حلف الفضول» نامید و نخستین نتیجه‏اى که از آن گرفتند، حق زبیدى از عاصم، فرعون بنى سهم، بود.» «۲۴»

 تاریخ اجتماعى ایران    ج‏۲    ۱۲     دولت اسلامى یک ضرورت تاریخى بود ….. ص : ۱۲

ادامه دارد