اولین تمدن دشتیِ تاریخ بشر-تپه سیلک کاشان

تپه سیلک کاشان

اولین تمدن دشتیِ تاریخ بشر

پیشتر مقالات تو را ای کهن بوم و بر دوست دارم و ایران پیش از آریایی ها از مجموعه تاریخ ایران باستان به شما تقدیم شد. امیدواریم سومین بخش که به تپه سیلک اختصاص دارد رضایت شما را جلب کند.

تپه سیلک اولین زیست گاه بشر در دشت،  با قدمتی بیش از ۷۰۰۰سال معرف بخشی از تمدن این سرزمین می باشد. به تصریح گریشمن، “سیلک” اولین تمدن دشتیِ تاریخ بشر است، بدین معنا که قدیم ترین محل سکونت بشر که در دشت ساخته شده، منطقه “سیلک” در نزدیکی کاشان است. در واقع سیلک دارای دوره های مختلف تاریخی می باشد که از ۵۰۰۰ سال قبل از میلاد آغاز می شود. امروزه بقایایی از این تمدن به دست آمده است که به کمک آن می توان به دورنمایی هر چند تاریک، از میزان تمدن و پیشرفت در آن زمان دست یافت. زندگی یکجانشینی بشر از زمانی آغاز شده است که آدمی به دنبال پایان یافتن دوره بارندگی های فراوان، و بیرون آمدن خشکی ها از دل آب، از کوهستان ها به دشت آمد و کم کم با زندگی یکجا نشینی در کنار رودخانه ها و کشاورزی آشنا شد. در این دوره به تدریج با توجه به نیاز های جدید، اشکال جدیدی از زندگی نیز پدید آمد. تپه جنوبی ” سیلک ” با مساحتی بیش از دو هکتار در سه کیلومتری جنوب شرقی شهر کاشان معرف بخشی از این تمدن باستانی است.

منطقه مسکونی سیلک اولین زیست گاه بشر در دشت، در جوار بقایای دریای تتیس ( دریای عظیمی که تمام فلات مرکزی ایران و افغانستان را در برگرفته بوده ) قرار گرفته است . با خشک شدن آرام دریا و پدید آمدن خشکی های حاصلخیز ،بومیان ایران زمین که از سال ها قبل  در ارتفاعات زاگرس زندگی می کرده اند ، به بیشه زار های آمده و در تپه سیلک تمدنی عظیم را به وجود آوردند. در این تمدن جدید خانه ها از چوب درختان و به صورت کاملا ابتدایی، بدون حفاظ و در ساخته می شد اما به عادت دوران کوه نشینی  هنوز از ابزار سنگی و استخوانی استفاده می شد.

آثار به جا مانده در تپه سیلک نشان می دهد که این ساکنان بومی ایران، از زمان های خیلی دور و حتی هنگامی که در غار زندگی می کردند، به صورت بسیار ابتدایی با سفال و پختن گِل آشنا بوده اند. پس از انتقال به دشت و زندگی یکجانشینی سفال گری توسعه بیشتری یافت و به علت افزایش تقاضا برای سفال و گسترش مبادلات تجاری که نیاز به وسایل حمل و نقل کالا را بیشتر می کرد، سفالگران سیلک برای تولید سفال انبوه دست به اختراع چرخ سفالگری زدند. این زمان در حدود ۴۵۰۰ ق.م. بود. نکته قابل توجه این است که این سفالینه های ایرانی، با ذوق و هنر خاصی تزیین شده اند. با رنگ مشکی بر زمینه قرمز تیره حیواناتی مثل گراز، آهو و پرندگان در حال پرواز و جست و خیز به تصویر کشیده شده است. در هیچ جای دیگر نظیر این فن شناخته نشده و این می رساند که ایران، زادگاه اصلی ظروف منقوش است.

اما، بزرگترین رویداد در ایجاد تحولات صنعتی، تجاری، سیاسی و اجتماعی در عصر باستان که راهگشای پیدایش تمدنهای بزرگ و ظهور امپراتوری ها شد، کشف فلز و ذوب آن بود. این تحول عظیم صنعتی نخستین بار و به طور تقریبا” همزمان در دو منطقه مرکزی آناتولی در تپه ” چایونو ” و در فلات مرکزی ایران در تپه ” قبرستان ” قزوین در حدود اواخر نیمه اول هزاره پنجم ق.م. و یکی دو قرن بعد در ” تل ابلیس ” در استان کرمان به وقوع پیوست. در”سیلک” نیز صنعتگران، با ذوب مس و ریختن آن در قالبهای باز، ابزارها و ادوات متعدد و گوناگون مانند تبر، چکش، کلنگِ یک سر، کلنگِ دو سر، تیغ خنجر، سوزن و سنجاق تولید کردند و آنها را جایگزین نوع مشابه سنگی یا استخوانی آن نمودند.

گروه جامعه و سیاست

زهرا محمدی