اولین پادشاه مسلمان در تاریخ ایران

اولین پادشاه مسلمان

عضد الدوله توانست با درایت و تلاش خود خدمات فراوانی در تمامی زمینه های علمی و عمرانی به ایران و اسلام ارائه نماید. او اولین کسی بود که از سوی خلیفه لقب«ملک» دریافت کرد و اولین پادشاه ایرانی بعد از اسلام بود که نامش بعد از نام خلیفه در خطبه ذکر شد.  

امیرابو شجاع فنا خسرو، که  به جهت لیاقت و کاردانی از سوی  خلیفه المطیع لله لقب “عضدالدوله ” را دریافت کرده بود ، علاوه بر پیروزی های بزرگ در میادین نظامی؛ نامی درخشان در عرصه فرهنگ و تمدن ایرانی – اسلامی نیز از خود بر جای گذاشته است. عضد الدوله فرزند رکن الدوله از خاندان زیدی مذهب  “آل بویه”  از سال  ۳۳۷ ق با جانشینی عمویش رکن الدوله در شیراز ، به طور رسمی وارد عالم سیاست شد و به زودی توانست با شکست رقبایش زمام امور خاندان آل بویه را که تا قبل از آن هر کدام بخشی از شرق اسلامی را  اداره می کردند به صورت متمرکز به دست گیرد و حتی تا بغداد و تعویض خلیفه هم پیش برود. تا قبل ورود عضد الدوله به بغداد نام دیگر امرای مستقل در مناطق تحت تصرف خودشان به غیر از بغداد پس از نام خلیفه ذکر می شد اما خلیفه المطیع علاوه بر تمام امتیازات دیگری که برای عضد الدوله در نظر گرفت، برای اولین بار فرمان داد که نام عضد الدوله بعد از نام خلیفه در بغداد هم ذکر شود و او را حائز القاب« عضد الدوله»،«تاج المله» و «ملک»  کرد. بدین ترتیب عضد الدوله نام خود را به عنوان اولین پادشاه ایرانی بعد از اسلام در تاریخ ثبت کرد.  همان گونه که اشاره شد، شهرت عضد الدوله صرفا محدود به تهور سیاسی و نظامی وی نمی شود؛ عضد الدوله علی رغم علاقه فراوان به تجمل و تشریفات و برگزاری جشن و مراسم عیش و عشرت، از توجه به دانش و دانشمندان و کوشش برای ترویج علم و ادب غافل نمی ماند و خود در کسب معارف آن روزگار، از شعر و ادب گرفته تا هندسه و نجوم ، با دقت و علاقه می کوشید.از همین رو بود که گروهی از فرهیختگان عصر، آثار خود را به نام او و یا با اشاره و حمایت او پدید  می آوردند. از دانشمندان بزرگ زمان او می توان ابوعلی فارسی(علم نحو)، عبدالرحمین صوفی(نجوم)، ابوالفضل بن عمید(سیاست) علی بن عباس مجوسی(طب) و شیخ مفید عالم بزرگ شیعه. بیمارستان عضدی در بغداد که در واقع بازسازی و تجدید بنای بیمارستانی بود که در گذشته تحت نظر محمد بن زکریای رازی بنا شده بود، کتابخانه بزرگ شیراز و نیز تاسیس مرکزی مشابه بیت الحکمه مامون ،نشانه ای ازعلاقه وی  علم دوستی و علم پروری عضد الدوله است. وی بسیاری از شهرهای ایرانی زمان ساسانیان در شیراز را بازسازی کرد و سدی معروف به بند امیر بر رودخانه کر، بنا کرد. این امیر علم پرور، برای علما در رشته های گوناگون مقرری تعیین کرده و آنان را برای تحقیق و تالیف تشویق و ترغیب می کرد.

حکومت آل بویه علاوه بر علم دوستی، حائز ویژگی دیگریست که دوران حکومت این دودمان را از دیگر مقاطع تاریخ اسلام و ایران متمایز می سازد.  تشیع آل بویه ، به عنوان اولین خاندان حکومت گر شیعه سبب شد که برای اولین بار پس از اسلام، این شاخه مهم بتواند مجالی برای خود نمایی پیدا کند. اگر چه امیران آل بویه به جهت رعایت مصالح جامعه اسلامی از بر انداختن خلافت اسلامی، و تاسیس یک خلافت شیعه منصرف شدند اما به شیوه بسیار آَشکار و نمایانی به تبلیغ و ترویج شعایر شیعه در  جهان اسلام به خصوص بغداد پرداختند. در همین زمان شیعیان برای برگزاری مراسم مذهبی خود مانند آیین عزاداری امام حسین آزادی عمل پیدا کردند و روز عاشورا از سوی حکومت تعطیل شد. امرا خود در این مراسم شرکت جسته و برای تعظیم این روز فرامینی صادر کردند.

بقاع متبرکه شیعه نیز مورد توجه قرار گرفته و مورد بازسازی و مرمت قرار گرفت. اوج این بازسازی نیز در زمان عضدالدوله و پس از ورود وی به بغداد صورت گرفت. وی پس از ورود به بغداد و زیارت از عتبات مقدسه دستور داد تا تمام عمارت آنها را خراب کرده و طبق یک نقشه سنجیده، آستانه کربلا و نجف و کاظمیه و سامرا را بنا نمایند. تجدید بنای آستانه سامرا از سال ۳۶۷ تا ۳۷۲ قمری – که سال وفات عضد الدوله بویهی است – در نهایت شکوه و جلال و عظمت به اتمام رسید و این عظیم ترین عمارتی بود که بر مزار عسکریین بنا گشت و تا عصر حاضر پا برجا می باشد. وی همچنین حصار محکمی جهت امنیت شهر سامرا بنا کرد و خانه هایی در اطراف آستانه تاسیس نمود و حقوق مستمری جهت خدمه آستانه تعیین کرد و کوشش فراوانی در آبادانی شهر سامرا به خرج داد و این همه باعث شد شیعیان از اطراف و اکناف به این شهر هجرت کنند.

 کربلا نیز در زمان او پیشرفت چشمگیری یافت و از نظر سیاسی، اقتصادی و مذهبی اهمیت فوق‌العاده‌ای یافت. در ساختن بنا‌های اطراف حرم کوشش بسیار نمود و قبه حرم را تجدید بنا کردو شیعیان را تشویق به هجرت به شهر کربلا نمود. این بازسازی حرم مطهر امام حسین در زمان عضد الدوله پس از آن بود که این حرم مطهر چهار بار مورد تخریب قرار گرفته و بازسازی شده بود..عضدالدوله برای شهر کربلا از راه‌های دور آب جاری آورد و کشاورزی و تجارت شهر را رونق بخشید. مرقد شریف حضرت ابوالفضل نیز به فرمان عضد الدوله مرمت و بازسازی شد.

مرقد شریف امام علی بن ابیطالب که تا پایان دوره امویان، کاملا مخفی و از اسرار شیعیان خاص بود،  با راهنمایی های امام صادق(ع)  مکشوف و اقداماتی برای بنای بارگاه بر آن صورت گرفت. عضد الدوله در زمینه تجدید بنای این حرم مطهر نیز اقداماتی انجام داد. در واقع ساختمانی که عضد الدوله در سال ۳۷۲ق بر مقبره مطهر امیر المومنین بنا کرد، چهارمین بنای این مکان تا آن زمان به شمار می رفت. او در شکوه و جلال این ساختمان سعی فراوان کرده و اموال زیادی صرف نمود و معماران و هنرمندان را از اطراف برای این کار دعوت کرد. متاسفانه ساختمان مذکور در سال ۷۵۵ق دچار آتش سوزی گشته و بخشی از آن از بین رفت. تا این که مجددا در زمان صفویه مورد بازسازی جدی قرار گرفت.

سرانجام این امیر  لایق در سال ۳۷۲ق در ۴۸ سالگی بر اثر بیماری صرع در گذشت . پیکر او ابتدا در بغداد دفن شد ولی اندکی بعد به نجف و کار بارگاه امام علی بن ابیطالب منتقل شد.

زهرا محمدی

تنظیم برای تبیان: امیرمحمد پارسی

گروه جامعه و سیاست