منابع تاریخى باستان ایران
- 1,598 بازدید
- 25 فوریه 2012
- رسوم و عادات مردم
منابع تاریخى باستان ایران
تاریخ باستانى ایران منابع و مآخذ گوناگون دارد و در سایه کوششهاى مداوم باستانشناسان در شرق نزدیک، هرروز در اثر حفریات، اسناد و مدارک جدیدى بر منابع موجود افزوده مىشود. مهمترین و موثقترین منابع تاریخى باستانى ایران کتیبههاى هخامنشى است که به زبان پارسى باستانى نوشته شده است. علاوهبراین کتاب اوستا که حاوى تعالیم دین زرتشتى است، بسیارى از خصوصیات اجتماعى و اقتصادى سکنه نجد ایران را در عهد باستان روشن مىکند. کتیبههاى میخى آشورى و بابلى ضمن توصیف لشکرکشیهاى سلاطین، جستهجسته مطالبى که نمودار اوضاع نظامى، اقتصادى و اجتماعى آن دوران است، به دست مىدهد. از قرن پانزدهم سیاحان و جهانگردان اروپایى به ویرانههاى تخت جمشید و برجستگیها و نوشتههاى نقش رستم توجه کردند؛ حتى شاردن «» نسخهاى از کتیبههاى فارسى باستان را با خود به اروپا برد.
غیر از اسناد و مدارک سابق الذکر، نوشتههاى مورخان یونانى به روشن کردن مناظرى از اوضاع سیاسى و اجتماعى آن دوران کمک مىکند. عصر پریکلس درخشندهترین دوران تاریخى یونان باستان است. در این دوره تحت شرایط خاص اقتصادى و اجتماعى، در تمام زمینههاى علمى و فرهنگى شخصیتهاى بزرگى در یونان ظهور کردند و جمعى شاعر، فیلسوف، دانشمند، مورخ، درامنویس و نویسنده آثار و افکارى از خود به یادگار گذاشتند که اکنون پس از گذشت دهها قرن هنوز تازگى و طراوت خود را از دست نداده است.
از حدود قرن پنجم قبل از میلاد بهبعد، نه تنها در زمینههاى علمى و فلسفى دانشمندانى چون طالس ملطى و فیثاغورس و سقراط و افلاطون و ارسطو پا به عرصه ظهور گذاشتهاند بلکه مورخان زبردستى نظیر هرودت و توسیدید و کتزیاس و پلوتارک و گزنفون به توصیف اوضاع اجتماعى و شرح وقایع و لشکرکشیهاى مهم آن دوران مبادرت کرده و از این راه به روشن کردن قسمتى از حیات سیاسى و اجتماعى مردم ایرانزمین کمک کردهاند.
داندامایف در پیرامون منابع تاریخى هخامنشى تحقیقات گرانبهایى کرده است، به نظر او:
غیر از اسناد و مدارک ادارى و اقتصادى عیلام، و اسناد بازرگانى و معاملاتى بابل، و نوشتههاى آرامى، و اخبار و اطلاعات تاریخى مصر و حدود دجله و فرات و یهود و کتیبههاى شاهان هخامنشى و کتب مذهبى بنى اسرائیل و آثار و کتب تاریخى یونانیان، از نامههایى خطاب به ساتراپها (متضمن شکایات مردم)، فرامین حقوقى، فرامین مربوط به آزادى بردهها، اسناد ادارى، مکاتبات رسمى مأمورین و مقامات عالیرتبه ایرانى، مکاتبات جنگجویان مهاجر الفانتین به نامهاى
«هرموپول»، «فیو» و … صورتمجلسهاى مربوط به هبه و هدایا، قبوض مربوط به دیون قراردادهاى مربوط به فروش اموال، گزارشهاى کارکنان و مسؤولین معابد، عقدنامهها، دستورهاى مربوط به طرز اداره املاک و جمعآورى خراج و مالیات و طریق معامله و سلوک با بردگان، اطلاعات و اخبار مربوط به مجازاتها و فرار و مرگ بردگان و جز اینها که به زبانهاى فارسى باستان و اوستا و عیلامى و اکدى و آرامى و عبرى و مصرى و فنیقى و یونانى باستان و لاتینى تنظیم گردیده است، مىتوان وقایع و حوادث تاریخى، اقتصادى، اجتماعى و زندگى روزانه و طرز زندگى و عادات و رسوم را از راه مقایسه و تطبیق سنن و آداب ملل و نمایندگان طبقات مختلف اجتماع، مورد مطالعه و تحقیق قرارداد … «۲۹۶»
«کشف خط میخى سرانجام به دست گروتفند و راولینسون انجام پذیرفت. در سال ۱۸۰۲ گروتفند به نیروى پشتکار و به اتکاى نظرات تیزبینایه خود موفق گردیده که قسمت فوقانى یک کتیبه پارسى زمان خشایارشا را که به سه نوع خط میخى نوشته شده بود ترجمه کند … در سال ۱۸۵۰ راولینسون کتیبه عظیمى از داریوش را بر صخرهاى بیستون کشف کرد که به سه زبان شوشى، پارسى قدیم، و بابلى نوشته شده بود و همین امر سبب شد که خط میخى بابلى نیز بطور قطع خوانده شود.» «۲۹۷»
یکى از مشکلات تاریخ شرق، نبودن هیچگونه مبدأ و تاریخ مشترک است. «مردم مشرقزمین تاریخ حوادث و اتفاقات را برحسب سالهاى سلطنت یا سایر اتفاقات، تعیین مى- کردند، یعنى یک مبدأ تاریخى ثابت و تغییرناپذیر وجود نداشت.» «۲۹۸»
______________________________
(۲۹۶). ایران در دوران نخستین پادشاهان هخامنشى، پیشین، ص ۱۱ به بعد.
(۲۹۷ و ۲۹۸). تاریخ جهان باستان، ج ۱، ص ۱۱۳ و ۱۱۹٫
تاریخ اجتماعى ایران، ج۱، ص: ۵۲۵
