سلسله قاجاریه و آغاز کار آقا محمد خان قاجار

سلسله قاجاریه

آغاز کار

با افول سلسله زندیه، بار دیگر حکومت و فرمانروایى از دست ایرانیان خارج گردید و طایفه قاجاریه که اصلا از نژاد مغول بودند، زمام امور را به دست گرفتند.

هنگام تشکیل سلسله صفویه، قاجاریه به یارى آنان برخاستند و دوشادوش لشکریان قزلباش، در رکاب شاه اسماعیل صفوى شمشیر مى‏زدند. پس از آنکه شاه عباس کبیر به سلطنت نشست، آنان را از محل اصلى خود کوچانید. دسته‏اى را در مرو و عده‏اى را در گرجستان و دسته سوم را در دو سوى رودخانه گرگان (استراباد) مستقر ساخت. از این طایفه، آنان که در سمت راست گرگان سکونت داشتند، یوخارى‏باش و عده‏اى را که در ساحل چپ گرگان سکنى گزیده بودند، اشاقه‏باش خوانده مى‏شدند و بین آنان، غالبا بر سر امور مادى و اقتصادى نظیر آب و چراگاه و غیره اختلاف و نزاع بود.

پس از حمله افاغنه، چنانکه دیدیم، فتحعلیخان قاجار، که از قبیله اشاقه‏باش بود، نخست به یارى شاه سلطان حسین به اصفهان رفت، ولى شاه و اطرافیان او به علت پریشانى و بیکفایتى از او استمداد نجستند و وى بار دیگر به استراباد برگشت. همین مرد بعدها به یارى شاه طهماسب دوم برخاست و در صفر ۱۱۳۹ به دست یکى از افراد ایل قاجار، به تحریک نادر کشته شد.

نادر پس از آنکه با نیرنگ کار فتحعلیخان را یکسره کرد، قبیله یوخارى‏باش را مورد لطف خود قرار داد و محمد حسین خان را به حکومت گرگان و استراباد فرستاد، ولى محمد حسن- خان، پسر فتحعلیخان مقتول، از بیم نادر، مدتها متوارى بود. وى پس از آنکه از قتل نادر آگاهى یافت، با یاران خود به استراباد آمد و مناطق ساحلى بحر خزر را متصرف شد و سرانجام در سال ۱۱۷۱ ه. در راه مخالفت با کریمخان زند، کشته شد و کریمخان دختر وى را به زنى گرفت و از نه پسر محمد حسن خان، دو تن یعنى آقا محمد خان و حسینقلى خان جهانسوز را به شیراز برد، و چون مردى باصفا و نیکنفس بود، حسینقلى خان را به حکومت دامغان فرستاد ولى او راه عصیان پیش گرفت و خوشبختانه به دست ترکمانان کشته شد. آقا محمد خان تا مرگ کریمخان یعنى تا سال ۱۱۹۳ ه. در شیراز بود.

آغاز کار آقا محمد خان‏

پس از مرگ محمد حسن خان، فرزندش آرام ننشست. به قول «ژان گوره» فرانسوى او از بین جوانان طایفه اشاقه‏باش هزار سوار انتخاب کرد و به کمک آنان، گاه به قسمتى از استراباد حمله مى‏کردند و هرکس را که مقاومت مى‏کرد، مى‏کشتند و اسب و گوسفند و فرش و طلا و نقره مردم را به یغما مى‏بردند … چون آقا محمد خان مى‏دانست که پول مالیات در چه موقع از استراباد به سوى پایتخت فرستاده مى‏شود، با سواران خود به کاروان حامل پول حمله‏ور مى‏شد. مستحفظین مقاومت مى‏کردند و کشته مى‏شدند و سواران آقا محمد خان استرهاى حامل پول را مى‏بردند.» «۱»

همینکه آقا محمد خان بتوسط خواهر خود از مرگ شهریار زند باخبر شد، بیدرنگ به مازندران رفت و افراد قبیله خود را جمع‏آورى نمود و به مخالفت با زندیه برخاست و چنانکه گفتیم، پس از غلبه بر جعفر خان زند، تهران را به پایتختى برگزید. در تغییر سلسله زندیه به قاجاریه، حاجى ابراهیم کلانتر، که از بزرگان متنفذ محلى بود، نقش مهمى داشت. نخست در اثر مساعى حاجى ابراهیم، لطفعلیخان فرزند جوان جعفر خان بر اریکه سلطنت جلوس کرد ولى بعدها روابط لطفعلیخان و حاجى به سردى و نقار گرایید تا جایى که کلانتر شیراز به لطفعلیخان خیانت ورزید، و شیراز را تسلیم آقا محمد خان قاجار کرد و در عوض این خیانت و خدعه به مقام صدراعظمى ارتقا یافت. لطفعلیخان زند، چنانکه دیدیم، چندى در کرمان مقاومت کرد، ولى بالاخره در نتیجه خیانت اطرافیان، اسیر آقا محمد خان شد و رئیس ایل با دست خود چشمان او را از حدقه درآورد و همرزمان او را به سختى کیفر داد و خان جوان را به اسیرى به سپاهیان خود داد.

آقا محمد خان پس از آنکه از طرف جنوب خیالش راحت شد، عازم مناطق شمالى شد و در سال ۱۲۰۹ با شصت هزار سپاهى به جانب شوش روان گردید، ولى قبل از تصرف این شهر به تفلیس تاخت. «ارگلى» پادشاه این ناحیه، راه فرار پیش گرفت و آقا محمد- خان، چون جلال الدین منکبرنى این شهر را به باد غارت داد و فجایع و وحشیگریهاى گوناگون مرتکب شد. دیرى نگذشت که روسها به حمایت ارگلى برخاستند و قسمتى از قفقاز را تصرف کردند ولى قبل از آنکه فتح گرجستان پایان پذیرد، کاترین دوم درگذشت و جانشین او سپاهیان روسى را فراخواند.

 تاریخ اجتماعى ایران، ج‏۲، ص: ۴۸۲

http://www.vatanfa.com/?s=سلسله-قاجاریه-و-آغاز-کار-آقا-محمد-خان-قاجار
شریفی گفته:

سلام:تا آن جا که خواندم زندی ها اهل انصاف و مروت بودند و اگر مطالبی در این خصوص دارید ممنون می شوم به ایمیلم بفرستید.sharify_62@yahoo.com