هنر و صنعت‏ در دوران هخامنشیان

هنر و صنعت‏

از آثار هنرى که از عهد هخامنشیان برجاى مانده مى‏توان به مظاهر هنر ملى پى‏برد. هنرمندان آن دوره نمى‏توانستند یا نمى‏خواستند صحنه‏هاى مربوط به زندگى روزانه مردم را در آثار هنرى خود منعکس سازند. به عقیده گیرشمن «هنر هخامنشى مقید و محبوس دربار بود و نمى‏قوانست از آزادى تعبیر برخوردار باشد.» «۲۴۷» پس‏ازآنکه حوزه قدرت سلاطین هخامنشى وسعت گرفت، تصمیم گرفتند براى خود دربارها و قصورى بسازند که براى کلیه ملل شگفت‏انگیز و اعجاب‏آور باشد. به قول گیرشمن:

از همه گوشه‏هاى جهان، طلا به سوى گنجینه شاهى روان بود. دیگر پادشاه هخامنشى زندگى خشن یک سرباز را ادامه نمى‏داد و به مسکنى که اندکى بزرگتر از منازل رعایاى وى بود، قانع نمى‏شد. او در این زمان به پایتختها و قصورى وسیعتر و ظریفتر از آنها که به امر سلاطین مقتدر بابل و آشور ساخته شده بود، احتیاج داشت. عظمت مقر باشکوه وى به منظور تولید اعجاب همه کسانى بود که از نقاط دورونزدیک براى تقدیم هدایا یا اظهار اطاعت بدانجا مى‏آمدند. «»

 

داریوش در دوران قدرت خود، شوش را پایتخت خود قرار داد و فرمان داد کاخ «آپادانا» و تالار بار را بنا کنند. داریوش براى بناى این کاخ عظیم و ملحقات آن از تمام ملل استعانت جست و از هنرمندان و کار- شناسان بابلى، ایونى، مادى و مصرى و لبنانى و دیگر ملل کمک گرفت، و مواد خام و مصالح آن را نیز از مصر، بابل، ساردیس و بلخ و خوارزم و جبل لبنان و غیره با تحمل رنج بسیار به محل کاخ حمل مى‏کردند.

گنجینه سقز، سروصله زرین اثاثه.

هنر معمارى ایران در این عصر بیشتر جنبه تلفیقى داشت، یعنى معماران و هنرمندان ایرانى و خارجى ابنیه و آثارى پدید آوردند که کمابیش انعکاسى از آمیختن هنر بابلیان، مصریان و یونانیان با هنر خاص ایرانى بود. گیرشمن مى‏نویسد:

«هنر هخامنشى کمتر به صحنه‏هاى مربوط به زندگى حقیقى توجه دارد. تصویر صفوف طویل خراجگزاران در پلکان تخت جمشید تا حدى کوشش به سوى واقع‏پردازى (رئالیسم) مى‏باشد، آذربایجان، جام به شکل سر حیوان از گل پخته‏

زیرا هدف عمده آنها از یک‏سوى تجسم قدرت شاه بود و از سوى دیگر نشان دادن تنوع مللى که شاهنشاهى را تشکیل مى‏دادند.» به عقیده پروفسور پوپ، تخت جمشید دل‏انگیزترین ویرانه دنیاى کهن است.

«این بنا که به فرمان داریوش آغاز شد و پس از ۱۵۰ سال ساختمان آن به پایان نرسید، شامل چندین کاخ و عبادتگاه بزرگ است که روى صفه‏اى عظیم به مساحت قریب دو کیلومتر مربع قرار گرفته و دیوارهاى صفه که گاهى در سنگ تراشیده و گاهى بنایى شده است شامل خرسنگهایى به وزن ۲۵ تن نیز هست. یکى از معابد، که تالار صد ستون خوانده مى‏شود به آسانى گنجایش ده‏هزار نفر را دارد.

ستونهاى «آپاداناى خشایارشا» که داراى ۲۰ متر بلندى است و در کمال زیبایى تراشیده شده و هرچه بالاتر مى‏رود باریکتر مى‏شود، داراى چنان ظرافتى است که پیش از آن در دنیاى باستان مانندش نبوده است. سرستونها از یک جفت گاو

نر تشکیل مى‏شد که پشت به‏هم داده بودند و شه‏تیرهاى طاق میان آنها قرار داشت. پیکرسازیهاى بزرگ باشکوه و سادگى و آراستگى خطوط اصلى ساختمان و تزیینات داخلى، به هیچ‏وجه از تأثیر زنده این حیوانات درشت‏پیکر نمى‏کاست.

ساختن کله شیر، که شاید هزار سال پیش از این در آذربایجان آغاز شده بود در دوره هخامنشى خاصه در فن سنگتراشى به کمال رسید … تخت جمشید هیچگاه مقر سلطنتى دایمى نبود. غرض اصلى از این ساختمان آن بود که مرکز معنوى و سیاسى کشور و کاخ عظیم و باشکوهى براى مراسم نوروز باشد. در این مراسم نمایندگان ملتهاى تابع گرد مى‏آمدند و ارمغان مى‏آوردند … نقشها همه از روى نمونه واحدى ساخته و مکرر شده است. پیکرساز آزادى محدود در ابداع داشته- است. وظیفه او آن بود که مجلس را، چنانکه مقامات عالى تصور و مقرر کرده‏اند، با مهارتى دقیق بسازد. «»

تخت جمشید، پلکان آپادانه‏

گیرشمن در تأیید این عقیده مى‏نویسد:

«هنر مزبور هنرى است در خدمت قدرت و مافوق همه، هنر تزیینى به‏شمار مى‏رود.

در تعقیب این هدف، هنرمندان عصر در نقاشى حیوانات تفوق یافتند. سبک تزییناتى که در عهد داریوش به کار رفته، داراى مشخصات ذیل است: صراحت، تعادل، و قدرت استحکام که بر روى سنگ سجیه حقیقى عهد خود را تعبیر مى‏کند.» «»

ایرانیان از هنر پیکرتراشى یونانى الهام گرفته‏اند. ظاهرا خشایارشا بعضى از مجسمه‏هاى زیباى یونان را به سرزمین ایران منتقل کرد. پلوتارک مى‏نویسد: «سربازان اسکندر پس‏ازآنکه به پایتخت دست یافتند، مجسمه بزرگ خشایارشا را سرنگون کردند.» از این خبر و قراینى که در دست است، مى‏توان به این نتیجه رسید که در ایران آن عصر هنر مجسمه‏سازى‏

کلاردشت، جام زر (موزه تهران)

وجود داشته است ولى بدون شک از جهت ظرافت و دلنشینى با مجسمه‏سازى یونانى قابل قیاس نبوده است.

 تاریخ اجتماعى ایران، ج‏۱، ص: ۵۰۳

http://www.vatanfa.com/?s=هنر-و-صنعت‏-در-دوران-هخامنشیان