بادبندهای ابرکوه

با آشنایی انسان با کشاورزی و گله داری و توسعه آن، کوشش های عمده ای به منظور کنترل فرسایش بادی صورت گرفت و گاه سابقه این تلاش ها آنچنان قدمت می یابد که از مرز تاریخ مدرن و رسمی گذشته و در افسانه ها رنگ می بازد.

صاحب کتاب مسالک و الممالک در بیش از هزار سال قبل به هنگام گفت وگو از ریگ های روان در زرنگ سیستان می نویسد: «و زمین این جایگه شوره است و ریگ و شهری گرمسیر است و درخت خرما دارد و… پیوسته باد سخت وزد و آسیا بر باد ساخته باشند و توده های ریگ را هر یک چند، باد بردارد و از جایی به جای گرداند و اگر ایشان در نقل ریگ حیله ها نسازند، بیم آن بود که شهر بینبارد و چون ریگ به شهر گرد آید مردم جمله بشنوند و گرد بر گرد ریگ دیواری سازند از چوب و خاشاک ، بلند تر از ریگ، ….»

در کتاب محاسن اصفهان نیز آمده است:«در ولایت یزد ریگ فراوان است و دائماً بر مرکب باد سوار و … چون مردم آن ولایت بخواهند برای بستان برگزیند و یا بنایی بر پا نمایند به آسیبی که از ریگ روان متوجه ایشان توان شد، می اندیشد و برای دفع آن بر آن «سامان ترفا» که خود «گز» می نامند می کارند و دیگر ریگ نه کم و نه زیاد گرد آن نخواهد گردید».

ابرکوه در مبارزه با شن های روان

گذر بر شهر تاریخی ابرکوه و آبادی ها و روستاهای این شهرستان، به ویژه در بخش بهمن و شرق ابرکوه نشان می دهد که مردمان این مناطق، از قدیم الایام چگونه با شیوه های گوناگون با فرسایش بادی و هجوم شن های روان به عنوان نمادی شاخص از بیابان زدایی مبارزه می کرده اند.

احداث بادشکن های عظیم در مزارع، دیوارهای بلند و پیوسته در حاشیه روستاها و اراضی کشاورزی و حفظ گیاهان بومی در اطراف مناطق مسکونی و زراعی، نمونه های بارزی از دانش بومی و فعالیت های مردمی بیابانزدایی و سازگاری با شرایط سخت و دشوار بیابانی حاکم بر این مناطق است.

یکی از نمونه های بارز و کم نظیر این فعالیت ها در شهرستان ابرکوه، احداث بادشکن غیر زنده با احداث دیوارهای چینه ای موسوم به بادبند است و این بادبندها عموماً با مصالح محلی نظیر خشت و گل و عمود بر جهت بادهای غالب منطقه حاشیه روستاها و مزارع و اراضی کشاورزی، با هدف کنترل فرسایش بادی، هجوم شن های روان و حفاظت از مناطق مسکونی و زراعی احداث شده است.

در حالی که در زمان حال، مسئولان تاریخ بیابانزدایی در استان یزد را با استناد به اوراق و مستندات اداری به حدود ۴۰ سال قبل بر می گردانند، قدمت بادبندهای ابرکوه با توجه به شواهد موجود و اقوال مطلعین و ریش سفیدان محلی، گاهی به هزاران سال می رسد که نیاز به تحقیق و بررسی دارد.

طول برخی از این بادبندها به کیلومترها می رسد و هنوز هم با وجود گذشت سالیان دراز، بهترین کارایی را در راستای جلوگیری از هجوم شن های روان داراند. با توجه به اینکه باد غالب منطقه جنوب غربی است، به طور عمده این بادبندها در اطراف مزارع و اماکن مسکونی احداث شده است.

این دیوارهای بلند و پیوسته به طور عمده در بخش بهمن و روستاهای شرق ابرکوه که کانون های بحرانی و حساس به فرسایش بادی شهرستان هستند، احداث شده است.