آب‌انبار محله بالا

آب‌انبار حاج مهدی که به آب‌انبار محله بالا هم معروف است، یکی از آثار دوره قاجاریه به حساب می‌آید که در استان مرکزی و شهر نراق قرار گرفته است. میراثی ارزشمند که هنوز هم مورد استفاده قرار می گیرد و بر اساس شواهد موجود تاریخ ساخت آن به ۱۲۶۴ قمری می رسد.

آب‌انبار حاج مخدی رو به روی مسجد جامع شهر نراق قرار دارد و به همین دلیل عده ای از مردم به آن آب‌انبار مسجد جامع می گویند. این آب‌انبار توسط حاج مهدی ولد عبدالله ساخته شده و دارای پلان شمالی – جنوبی است. اگر گذارتان به این آب انبار بیفتد می بینید که بالای لچکی‌های دو طرف قوس ورودی راه‌پله، کتیبه‌ای سنگی وجود دارد که تاریخ ۱۲۶۴ قمری را نشان می‌دهد. اما این آب‌انبار در سال ۱۳۸۰ توسط سازمان میراث فرهنگی، با شماره ۴۶۰۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید.

آب‌انبار حاج مهدی دارای منبع ذخیره آب، پوشش منبع آب، بادگیر، راه پله، پا شیر و سردر تزئینی است. منبع ذخیره آب آن مکعب مستطیل بوده و از سقف گنبدی شکل و یک بادگیر که در چهار طرف آن ۳ هواکش تعبیه شده، تشکیل شده است. البته سر در ورودی آن تزئیناتی ندارد و با آجر به صورت خفته و راسته ساخته شده اما پوشش سقف ورودی و راه‌پله‌های آن دارای تزئینات زیبایی با کاشی‌هایی به رنگ فیروزه‌ای و آبی است.

بد نیست بدانید که در ساخت این آب‌انبار از مصالحی چون آجر، سنگ، آهک و ساروج استفاده شده و راه‌پله آن که منتهی به پاشیر می‌شود ۳۳ پله دارد و از آجر و سنگ ساخته شده است.

آب انبار در معماری ایرانی

آب‌انبارها، حوض و یا استخرهای سرپوشیده‌ای بوده اند که در قدیم برای ذخیره آب و در زیر زمین ساخته می‌شدند. این مخزن بیشتر جنبه ذخیره آب آشامیدنی در روزهای کم آبی را داشت که با توجه به اقلیم گرم و خشک ایرانی به عنوان یک راهکار سنتی برای آمادگی با کم آبی به کار می رفت.

شکل بنا، عایق بودن دیوارها، پایین بودن مخزن آب و وجود بادگیرها کمک می کرد که در روزهای گرم هم آب خنک و گوارا در دسترس باشد و تهویه و هواکشی به نحو مطلوب انجام شود. در مناطق کم‌آب و کویری ایران آب‌انبار را از آب باران و یا جویبارهای فصلی پر می‌کردند. آب انبارها از جمله تأسیسات وابسته به قنات بودند و جزو بناهای عام‌المنفعه  در هر محله به حساب می آمدند که بین مردم مثل مسجد و حسینیه احترام و قداست داشتند. نحوه ساخت آب انبار، تصفیه و عایق بندی آن با اصول مهندسی و علمی مطابقت دارد. برای تصفیه از روش‌های فیزیکی و شیمیایی استفاده می‌شود.

ته نشین شدن مواد زاید، اضافه کردن حجم مشخصی از نمک به منظور تجزیه آن و میکروب کشی توسط کلر آزاد شده، استفاده از ترکیبات آهکی جهت گندزدایی و استفاده از کیسه‌های زغال به منظور بو گیری از جمله این روش‌ها است.

این مخازن خنک زیر زمینی در مواقع حمله دشمن یا هنگام محاصره شدن می توانست حکم برگ برنده سپاه محصور را داشته باشد به همین دلیل در اغلب قلعه ها و کوه ها می توان ردپای آب انبارها را پیدا کرد.