آشنایی با امامزاده های استان کردستان

بقعه بابا گرگر( امامزاده سید جلال الدین)
این بقعه در روستایی به نام ” بابا گرگر” و در شهرستان قروه واقع شده است. این بقعه به امامزاده ” سید جلال الدین بن موسی الرضا” (ع) و “باوه گرگر” نیز مشهور است.

بنای مقبره روی صخره سنگی حاصل از آب ها و گازهای معدنی ساخته شده است. ورودی بنا به صورت دیوارچینی از خشت و قلوه است و پوشش چوبی دارد و اتاق مقبره دارای گنبدی شـَلجَمی (اگر دو قوس از دایره بر سطحی محیط شود که هر دو از نصف دایره طولشان بیشتر باشد و قوس آن دو در دو جانب باشد آن شکل را شلجمی گویند ) است. در ساخت گنبد از سنگ های لاشه ای محلی روی پایه های خشتی و سنگی استفاده شده است.  این بقعه دارای تزیینات خاصی نیست.

در این محل چشمه های آهک ساز فراوان، برجستگی هایی را به وجود آورده اند که مشهورترین آنها ” اژدها” نام دارد. این پدیده حدود ۳۰۰ متر طول ،۵ متر ارتفاع و پهنایی بین ۴ تا ۷ متر دارد. مردم منطقه به این بقعه ی شریفه اعتقاد وافری دارند . در مورد این سنگ که به شکل اژدهاست، نقل قول های مختلف شده است.

تاریخ دقیق ساخت بقعه مشخص نیست، ولی به نظر می رسد که پیش از دوره قاجار توسط معماران محلی ساخته شده باشد.

امامزاده پیر عمر
این بقعه در ضلع جنوبی خیابان امام خمینی  سنندج، مجاور قلعه حکومتی ” سنه دژ” قدیم قرار گرفته است. این مجموعه شامل مقبره، مسجد، فضاهای مجاور و آرامگاه خانواده های مشاهیر و بزرگان سنندجی است. بنای اصلی مقبره در زمان “سلیمان خان اردلان” در سال ۱۰۴۶ هـ.ق ساخته شده و در دوره های بعد، در زمان ” خان پاشای بابان” ، میرزا صادق خان” مستوفی باشی کردستان پسر مرحوم “میرزا رضای وزیر”، ” محمد ابراهیم خان نوری نظام الدوله” و … توسعه یافت.

بنای امامزاده از سه فضای گنبددار تشکیل شده و دو قسمت آن به عنوان زیارتگاه و قسمت دیگربه عنوان مسجد مورد استفاده است. این بنا شامل تزئینات آجری، گچ بری، آینه کاری و اُرُسی (نوعی در قدیمی که دارای چهارچوب مخصوص بوده و با بالا و پایین رفتن باز و بسته می شده است ) های زیبا و نیز خط بنایی در حاشیه گنبد است.

این امامزاده را پسر بلا فصل حضرت علی(ع) می دانند و نام ایشان را “سیدعبدالصمد” ذکر نموده اند که چون در بلاد اهل تسنن درگذشت، او را پیرعمری ها( پیرعمر) خوانده اند.

امامزاده پیر محمد
این بقعه در میدان نبوت شهر سنندج، بالای تپه، در گورستان قدیمی ” پیرمحمد ” واقع شده است. این بنا محل دفن ” امامزاده محمد بن یحیی ” مشهور به ” پیرمحمد” فرزند پیرعمر است. او از اولین ساداتی است که در این منطقه سکونت اختیار نمودند.

امامزاده طاقه گوره
این مجموعه در خیابان شهدای محله جورآباد سنندج قرار دارد و شامل دو بخش امامزاده و مسجد و حیاط در ضلع شمالی است. ساختمان امامزاده با دو گنبد عرق چین مسقف شده است. در طرفین بنای مسجد، دو ردیف پله مارپیچی که به حجره های کوچکی منتهی می گردد، تعبیه شده است. از عوامل تزیینی بنا می توان به طاق نماهای آجری با قوس های نیم دایره، نعل اسبی، خفته و راسته و… اشاره کرد. با توجه به نوع معماری موجود، احتمالاً این بنا در دوره قاجار ساخته شده است. مسجد این مجموعه دارای شبستانی با چهار ستون چوبی به سبک مساجد کردستان است.

امامزاده عقیل
این امامزاده در شهر حسن آباد یاسوکند، از توابع بیجار قرار دارد. بنای امامزاده عقیل یکی از قدیمی ترین آثار معماری کردستان در دوره اسلامی است و احتمالاً به دوره سلجوقی تعلق دارد.

بنای این امامزاده در یک محوطه قدیمی وسیع قرار گرفته و آثار سفالینه های آن از دوره سلجوقی و ایلخانی به جای مانده است.

این بنا مربع شکل  و ابعاد فضای داخلی آن ۶×۵/۶ متر است. در هر یک از اضلاع بنا، طاق نما و در گوشه ها فیلپاهایی به شکل دایره تعبیه شده است. از مشخصات بارز معماری این بنا آجرکاری با طرح ها و نوشته های مختلف است و عبارت” بسمله” آن خوانده شده است. در داخل ساختمان ، تزیینات گچ بری جالب و کتیبه هایی به خط کوفی است. کتیبه ها حاوی آیات قرآنی و احتمالا زمان ساخت بنا است. گنبد بنا تخریب شده است. نوع معماری و تزیینات به کار رفته در بنا، تاریخ احداث آن را به دوره سلجوقیان نسبت داده و تداوم استفاده از آن را در زمان ایلخانیان نشان می دهد.

ساختمان امامزاده قابل مقایسه با امامزاده ” باکندی” و بقعه “پیر” در تاکستان است و به ویژه، از نظر نمادهای تزیینی با بقعه پیر در تاکستان شباهت بسیار دارد. این بنا را می توان در شمار مهم ترین بناهای دوره سلجوقی در ایران به حساب آورد.

امامزاده هاجره خاتون
این امامزاده در خیابان صلاح الدین ایوبی، در محله قدیمی سرتپوله شهر سنندج واقع است. این امامزاده به صورت مجموعه شامل سه حیاط با فضاهای مجاور ، مقبره ، مسجد و آرامگاه مشایخ و بزرگان سنندج است. مقابر مشایخ با گچ بری های زیبا و نقوش گل و گیاه، کار استادان و هنرمندان بزرگ تزیین شده است. این قسمت از مهم ترین ویژگی های این بنا به شمار می رود. استفاده از معماری سبک کردستانی در ایجاد ایوان ستون دار در سمت جنوب از دیگر ویژگی های این بنا است. در این مجموعه در کنار مسجد ، حجره هایی برای آموزش علوم دینی به طلاب ساخته شده است.

براساس روایات موجود، این امامزاده شریفه، خواهر امام رضا(ع) است که در سفر آن بزرگوار به خراسان در کردستان فوت نمود و در این مکان به خاک سپرده شد.

در کتاب های تاریخ آمده است:” الله یعقوب” به آبادانی و ایجاد فضاهای بیشتر در مقبره “هاجر خاتون” همت گماشت و مسجدی به نام ایشان در کنار مقبره وی بنیاد نهاد. بعدها، مرحوم عارف ” شیخ شکرالله شهبازی” مشهور به ” شهباز سنه دژ” به بازسازی و توسعه امامزاده اقدام نمود و موقوفاتی را برای این مجموعه در نظر گرفت.

از امامزاده های دیگر استان می توان به بقعه ” پیرعکاشه” در شهرستان کامیاران، مقبره ” پیرشالیار” در هورامان (اورامان)، مقبره ” شیخ فاضل گروسی ” در بیجار و” شیخ عباس کومایین ” در کامیاران اشاره کرد که هر یک از آنها زوّار خاصی دارند.