پل ها و سدهای نامی استان قم

پل حوض سلطان
این پل که در جاده کاروان رو قم – تهران روی رود مسیله قرار دارد، در سال ۱۲۶۲ هـ . ق به دستور ” علی اصغرخان اتابک ” به صورت یک چشمه با طاق جناغی تند و یک دهلیز کوچک بنا شد. مصالح به کار رفته در طاق ، آجر است ولی بدنه و پایه پل از سنگ با ملاتساروج (۱) ساخته شده است . پل حوض سلطان فاقد تزیینات است .

پل دلاک
پل دلاک در مسیر راه قدیمی تهران- قم  نزدیک کاروانسرای دلاک ، روی رودخانه ” قره سو ” بنا شده و از آثار دوره صفوی است. بقایای با شکوه کاروانسرای حسن آباد و یک چاپارخانه ی خشتی و دهانه های قوسی شکل پل دلاک که با انحنایی روی پیچ وخم رودخانه زده شده ، دریک محدوده قرار دارد. مسیر رودخانه امروزه منحرف وبه طرف جنوب کشیده شده است .

این پل مجموعاً ۱۵۳ متر طول، ۶ تا ۸۰/۵ متر عرض و ۱۸ دهانه دارد . با توجه به انحناهای پل ، ساختمان آن از چند بخش تشکیل شده است . طولانی ترین بخش پل که ۷۰ متراست . دارای  هفت دهانه است که عرض هر دهانه بالغ بر۵ تا ۵۰/۶ متراست . به غیر از آن قسمت پل که نزدیک کاروانسرا قرار دارد ، کلیه پایه های پل دارای موج شکن های نیمه مدوری است که در جهت مخالف جریان آب قرار دارند. در انتهای بخش جنوبی پل ، اولین انحراف در مسیر مستقیم پل ، یک انحراف محوری سه متری به سوی غرب است . به دنبال آن به بخش دیگری از پل به طول ۴۴ متر با شش دهانه می رسیم که عرض هریک پنج متراست . در انتهای شمالی بخش دوم ، دومین انحراف در طول ، تنها یک دهانه که عرض آن ۵۰/۴ متر است، پدید می آید . پس از آن بخش چهارم پل به طول ۲۴ متر با چهار دهانه کم عرض ، هر یک به عرض ۵/۲ متر قراردارد.

وجه تسمیه این پل به قول اهالی ، این بود که در زمان های دور یک مرد دلاک (سلمانی ) قصد عبور از رودخانه را  داشت که گرفتار سیل شد و آب ، او را برد . بعد از این واقعه افراد خیّر درصدد برآمدند تا پلی روی این رودخانه بسازند که دیگر کسی گرفتارسیل نشود.
پل عسگرآباد
پل عسگر آباد درسال ۱۲۶۲ هـ .ق به دستور ” علی اصغر خان اتابک” با شش دهانه به عرض های متفاوت ، روی رودخانه قمرود در۲۱ کیلومتری شمال قم در جاده علی آباد – منظریه زده شد . این پل در گذشته رابط جاده قم- تهران بود و در کنار کاروانسرای عسگرآباد و یک آب انبار قدیمی ، مجموعه ای را تشکیل می داد.

بستر رود خانه در محل برپایی پل ، سنگ فرش شده و پایه های پل با استفاده از قطعات سنگ برروی آن ساخته شده است. پایه ها در جهت مخالف جریان رودخانه دارای موج شکن های مثلثی است . دهانه های انتهای جنوبی ، در بازسازی های پل فرو ریخته و سه دهانه ی شمالی آن باقی است . پل عسگرآباد در سده اخیر مرمت شده است . مصالح ساختمانی پایه ها و آب برها از سنگ و در طاق ها و بدنه ، آجر ، به ابعاد ۵×۲۴×۲۴ سانتی متر به کار رفته است.
پل شکسته
در شرق پل دلاک در برابر گردنه ای که به روستای کاج می رود، آثار یک پل مخروبه بسیارقدیمی به جای مانده که آن را پل شکسته می نامند . دهانه های این پل با گل مسدود شده ازآجر ضربی است و در پایه های جنوبی آن آجرهای بسیار قطوری به کار رفته که در بناهای دوره ساسانی دیده می شود. این پل در معبر بسیار قدیمی ساسانی که اصفهان را به ری متصل می کرد، واقع و در طول تاریخ چند بار تعمیر شده است .
پل کاج
بقایای این پل که منسوب به دوره صفویه است ، در پنج کیلومتری غرب دهکده کاج و شش کیلومتری پل و کاروانسرای دلاک ، در مسیر کاروان روی قدیمی ورامین – قم قرار دارد. پل کاج به طول حدود ۲۴۵ متر ، حداقل دارای ۱۳ دهانه به ابعاد مختلف است و نشانه های بازسازی دوره های مختلف تاریخی در آن دیده می شود. پل در خط مستقیم بنا نشده و در جهت مخالف جریان رودخانه دارای انحنا است .
پل کنارگرد
این پل در ۱۰ کیلومتری جنوب ” کنار گرد ” روی رودخانه ” قره سو” و هم زمان با احداث جاده قم – تهران و کاروانسرای کنارگرد بنا شد. پل دارای ۱۲ دهانه به صورت قرینه وآب برهای مثلثی شکل است . مصالح پایه ها از سنگ با ملات ساروج است ولی در بدنه و طاق ها از آجر با ملات گچ استفاده شده است . این پل در زمان صفویه بنا شد .

سدها
سد کبار
این بنا در ۲۵ کیلومتری جنوب قم ، بر روی رودخانه کبار قرار گرفته  و ظاهراً از آثار دوره ایلخانی ( قرن ۷و۸ هـ .ق) است که در دوره های بعد ، از جمله در دوره اخیر تعمیر و باز سازی شده است . علی رغم نوشته ی بیشتر محققان داخلی ،” والفرام کلایس ” سد کبار را ، با اطمینان ، از آثار دوره صفوی می داند.

سد کبار از نمونه های جالب توجه سدهای قوسی است که طول تاج آن به ۵۵ متر وارتفاع آن از کف رودخانه به ۲۴ متر می رسد . ضخامت دیواره سد در پایین۱۰ و در بالا  حدود ۶ متر و مصالح مورد استفاده در آن سنگ های تراشیده ، لاشه سنگ و ملات ساروج  است . سد دارای یک برج آبگیر است که آب از طریق آن به قسمت زیر آب منتقل می شود. درکنارحفره خروجی آب سد ، کانالی در دامنه ی صخره ای از کوه – در سطحی بالاتر از بستر رودخانه – کنده اند که آب را به سطوح مرتفع تری منتقل می کرده است .

سد در کوه پی سازی شده و شالوده دیواره  در شکاف به وجود آمده قرارگرفته  که از آب بند ی مناسبی برخوردار است . انتخاب محل مناسب برای برپایی سد و همچنین شکل قوسی آن، نشان دهند ه مهارت و دانش بالای مهندسین سازنده سد است. این مهارت سبب شده که دیواره سد د ر برابر فشار آب مخزنی به طول و عرض ۵۰۰ ×۱۰۰۰ متر به خوبی مقاومت کند .

امروزه دریاچه این سد تا حدودی با رسوبات انباشته شده ، لیکن با اقدامات سال های اخیر، از جمله افزایش حدود سه متر بر ارتفاع سد و تقویت دیواره قدیمی ، هنوز این سد مورد استفاده است . تقریباً در سه کیلومتری این سد ، کاروانسرایی وجود دارد که دارای دو آب انبار است و به نظر می رسد که آ ب آنها از این سد تأمین می شده است.