امامزاده های معروف استان قم

امامزاده احمد بن اسحاق
این زیارتگاه در میدان کهنه قم در جوار امامزاده شاهزاده حمزه قرار دارد. امامزاده ”

احمدبن اسحاق” یکی از نوادگان امام هفتم (ع) به شمارمی رود . بنای این بقعه درسال ۱۳۱۷ هـ . ق درهنگام سلطنت مظفرالدین شاه بازسازی شده است، اما اصل بنا به دوران پیش از صفویه تعلق دارد که به دستور شاه تهماسب صفوی به دست تعمیر و تزیین سپرده شد .

امامزاده اسماعیل (ع)
امامزاده اسماعیل در بالای روستای بیدقان درشش کیلومتری قم درمیان کوه قرار دارد. دراین زیارتگاه  سه تن به اسامی شاهزاده اسماعیل و فرزندش حمزه از نوادگان علی بن جعفر (ع) و شاهزاده محمد از نوادگان امام کاظم (ع) مدفونند. بقعه ازبناهای دوره هلاکوخان مغول یعنی سده هفتم هـ . ق  و با سنگ و گچ بنا شده است.
امامزاده باوره
بنای این امامزاده در مزرعه باوره در فاصله شش کیلو متری روستای ” فردو” قرار دارد. این زیارتگاه شامل دو بقعه است که هر یک مدفن دوامامزاده به نام های شاهزاده محمد و حسین ، حلیمه خاتون و زینب خاتون از نوادگان امام کاظم (ع) هستند. درمیان هر بقعه دو صندوق منبت روی قبور نصب شده که از آثار هنری سده یازدهم هـ . ق به شمار می رود.

پنج امامزاده
پنج امامزاده معروف به امامزاده هادی و مهدی (ع) در گرگابی واقع شده است. این زیارتگاه مرکب از دوبنای کنارهم است که دارای یک صحن مشترک هستند. ساخت یکی از بناها به بیش از۱۲۰ سال پیش باز می گردد. دراین عمارت شاهزاده ناصرالدین یکی از فرزندان امام زین العابدین (ع) همراه دو تن از فرزندانش یعنی شاهزاده هادی (ع) و شاهزاده مهدی (ع) مدفونند.

بنای دیگر ازآثار سده ششم یا هفتم هـ . ق است . دراین ساختمان دو خواهر و برادر ، معروف به شاهزاده جعفر(ع)  و سکینه خاتون (س) مدفونند که از دیگر فرزندان شاهزاده ناصرالدین به شمارمی روند. سنگ مزار داخل ضریح این زیارتگاه مربوط به پانصد سال پیش است . کاشی های آبی فیروزه ای این بنا نیز به همان دوران تعلق دارد.
مجموعه چهل اختران
این زیارتگاه در شهر قم قرار دارد و مدفن موسی مبرقع (ع)  فرزند امام محمد تقی (ع)  و  امامزاد گان دیگر است . به همین دلیل در صحن بزرگ این مجموعه سه زیارتگاه به اسامی امامزاده موسی مبرقع (ع) ، چهل اختران و امامزاده زید (ع) قرار دارد. این زیارتگاه در میان مردم به نام ” چهل اختران ” شهرت دارد.

امامزاده موسی مبرقع (ع) : به نظر می رسد که بنای ساختمان این زیارتگاه از آثار قبل از صفویه باشد. اما اکنون اثری ازگذشت زمان بر چهره آن مشاهده نمی شود و درآن عملیات تجدید بنا صورت  می گیرد. این بنا مدفن موسی مبرقع فرزند امام جواد (ع) است.

چهل اختران : تاریخ بنای این بقعه سال ۹۵۰ هـ. ق آمده است .  بانی آن شاه طهماسب صفوی و اسم معمار هنرمندش ” استاد سلطان قمی” از مشاهیر معماری دوره صفویه به شما ر می رود. نام این استاد در زیارتگاه ضبط شده است . در سال ۹۵۳ هـ . ق  به دستور شاه طهماسب صفوی سقفی بسیار مرتفع از آجر بر این بقعه زده شد. در این مکان قبور جمعی از سادات و امامزادگان از جمله فرزندان و اولادان امام موسی مبرقع (ع) جای دارد . می گویند در این بقعه چهل زن ، چهل مرد و بیست و پنج کودک ، در مجموع صد و پنج نفر، دفن شده اند.

امامزاده زید( ع) : بنای این امامزاده عمارتی است که گنبدی کوچک از آجر به شکل کلاهخود بر فراز آن به چشم می خورد وبه  سده نهم هـ . ق تعلق دارد. این مکان مدفن یکی از نوادگان امام زین العابدین (ع) است.
امامزاده حلیمه خاتون
این آرامگاه که مدفن یکی از نوادگان امام کاظم (ع) است ، در روستای لنجرود ، در فاصله ۱۲ کیلومتری جنوب شهر قم قرار دارد. در مدخل بقعه از ایوان غربی، درِ منبت دو لنگه ای وجود دارد که کتیبه هایی به خط ثلث برجسته  و عباراتی به تاریخ ۱۳۰۲ هـ . ق  نقش بسته است .
امامزاده سلیمان
این زیارتگاه که مدفن یکی از سادات حسینی سجاد است ، در دو کیلومتری شمال روستای ” صرم ” قرار دارد. در ضلع شرقی بقعه ، دو لوح از سنگ سیاه نصب شده که در حاشیه هر یک به خط ثلث برجسته ، صلوات بر  معصومین و در متن آنها به خط  برجسته نستعلیق ، اسامی متوفیان و تاریخ ۹۷۰ و۹۸۹ هـ . ق حجاری شده است . به نظر می رسد بنای اولیه امامزاده به دوره ایلخانی تعلق داشته باشد.
امامزاده سلطان محمد شریف
این زیارتگاه مدفن یکی از نوادگان امام چهارم ، در محله ای به همین نام در شهر قم  قرار دارد . معماری بنا به سده ی نهم و دهم هـ . ق و شاید اندکی فراتر تعلق دارد که چند دهه ی پیش ویران و به جای آن گنبد مرتفعی بنا شد . تنها اثر باقی مانده از معماری قدیم ، لوح کاشی فیروزه ای رنگ مرقد است که از سده هفتم و هشتم به جا مانده است.
امامزاده سید سربخش
امامزاده سید سربخش در شرق شهر قم مقابل چهل اختران قرار دارد و مدفن یکی از نوادگان امام جعفر صادق (ع) است . بنای این امامزاده از آثار نیمه دوم سده هشتم هـ . ق است . به استناد کتیبه موجود ، این بنا به دستور ” غیاث الدین امیرمحمد” از بزرگان خاندان علی صفی و فرمانروایان قم بنیاد شد. تزیینات گچبری بنا از آثار ” علی بن محمد بن ابی شجاع ” هنرمند بزرگ آن دوران است .

شاهزاده ابراهیم
بقعه شاهزاده ابراهیم (ع) نزدیک امامزاده علی بن جعفر ( در بهشت ) قراردارد . این بقعه مدفن یکی از نوادگان امام هفتم و بنای کنونی آن متعلق به اوایل سده نهم هـ . ق است . نمای بیرونی بنا هشت گوشه است و گنبد هرمی شانزده ترکی دارد.
امامزاده شاه ابراهیم
این زیارتگاه در مزرعه شاه ابراهیم در فاصله ۲۴ کیلومتری شهر قم  قرار دارد. بنای کنونی زیارتگاه به دوره صفوی تعلق دارد . از آثار قدیم این امامزاده می توان از در منبت به تاریخ ۱۰۱۵ هـ. ق ، قطعه چوب منبت به ابعاد۸۰  در ۲۰ ساتنی متر به تاریخ ۱۰۱۵ هـ . ق که در بدنه جنوبی ایوان و کنار درگاه  ورودی نصب شده است ، نام برد و نیز چهار سنگ نبشته مشتمل بر ابیاتی که بر اسپر بدنه جنوبی رواق غرب نصب شده و از جریان آب قنات پیر مهدی حکایت می کند. تاریخ این سنگ نبشته ۱۰۶۴ هـ . ق است . سنگ نبشته دیگری به تاریخ ۱۰۷۸ هـ . ق نیز گویای  احداث برکه ای در کنار مزاراست.
امامزاده شاهزاده ابواحمد
این زیارتگاه درفاصله بین ” چهارامامزاده” و ” شاهزاده سید علی” در شهر قم قرار دارد و مدفن ابواحمد محمد  بن حنیفه یکی از نوادگان حضرت علی (ع) است . در این بنا آثار هنری در برگیرنده گچبری و کاشی کاری قابل مشاهده است.
امامزاده شاه احمد قاسم(ع)
مزار ” احمد بن قاسم ” یا شازده قاسم (ع) یکی از نوادگان امام جعفر صادق(ع) ، در جنوب شرقی شهر قم نزدیک دروازه قلعه ، قرار دارد این بنا از آثارخاندان علی صفی ( فرمانروایان قم در سده هشتم هـ . ق ) است و گچبری های رنگی زیبا و ارزشمند آن تاریخ ۷۸۰ هـ. ق ، کار ” علی بن محمد بن ابی شجاع ” هنرمند برجسته آن دوران است.

لوح این مرقد با تاریخ ۶۶۳ هـ . ق از کاشی زرین فام که اکنون با عنوان محراب مسجد قم در موزه برلین نگهداری می شود ، از آثار هنری ” علی بن محمد بن ابی طاهر ” است.

شاه حمزه (ع)
مزار شاه حمزه که آن را متعلق به حمزه فرزند امام موسی کاظم (ع) می دانند، بنایی متعلق به نیمه نخست سده دهم هـ . ق است و نزدیک میدان کهنه شهر قم قرار دارد . سبک بنای این مزار، مشابه بنای حرم حضرت معصومه (س) با ابعاد کوچک است.

بنا مرکب از دو بقعه است که در برابر آنها، صحنی به طول وعرض ۳۲ و ۱۵ متر قرار دارد. این صحن را ” میرزا علی اصغر امین السطانِ  صدر اعظم ” زمانی که از صدارت برکنار شد و در قم اقامت گزیده ، بنا نمود . بنا نمونه ای خوب از سبک معماری وتزیین آن دوره به شمارمی رود. گنبد امامزاده به ارتفاع ده متر، به شکل حلزونی یعنی ترکیبی از مخروط وگنبد و از آثار اوایل سده حاضر است.
امامزاده شاهزاده جعفرغریب
این آرامگاه که مدفن یکی از نوادگان حضرت امام کاظم (ع) است ، در شرق شهر قم قرار دارد. در وسط بقعه ی این زیارتگاه ، مرقدی با پوشش کاشی از آثار دوره فتحعلی شاه قاجار به جای مانده است .
امامزاده شاه جمال
این زیارتگاه دارای بقعه و گنبدی کوچک و چندین اتاق است . چهارجانب بقعه ، با چهار ایوان احاطه شده است. بنای زیارتگاه چهارگوش است و بر فراز بقعه گنبدی مشاهده می شود که از عرق چینی کوتاه با آجر و خشت تشکیل شده ودر مرکز آن گنبد کوچک شلجمی ، آراسته به کاشی دیده می شود.

آب انبار کوچکی توسط ” علی خان سنقری” نایب الحکومه قم در کنار این زیارتگاه بنا شده است.

این بنا که ساختمان آن را متعلق به دوره قاجار می دانند، برسر راه جاده اراک قراردارد.

شاهزاده زکریا
در بخش خلجستان بین روستای عیسی آباد و میدانک ، رود کوچک خشکی وجود دارد که درکنار آن از عمق ۵ متری سطح زمین ، سدی آجری به صورت برجی از سنگ وگچ بنا شده است . ساختمان امامزاده زکریا در دوره صفویه برروی این سد بنیان شد . نمای بیرونی این بقعه هشت ضلعی و با آجر وگچ  بنا شده است.
شش امامزاده
این زیارتگاه تنها امامزاده شاخص و برجسته دهستان قمرود است که به سبکی ساده و با ویژگی های معماری بومی منطقه در سال ۱۳۳۱ هـ . ق ( عصر ناصری) به همت ” مهند س الممالک غفاری ”  بنا شده است . در این بقعه چنانچه از نام آن بر می آید، شش تن که همه از نوادگان امام موسی کاظم (ع) هستند ، مدفونند. ویژگی شاخص بنا ، کاشی های هفت رنگ عصر قاجاریه و کتیبه های کاشی کاری بر فراز قسمت ورودی بناست.
امامزاده شاهزاده جعفر
این زیارتگاه در روستای ” گیو ” نزدیک دستگرد خلجستان قرار دارد و مدفن یکی از فرزندان امام کاظم (ع) به شمار می رود. این بنا با جداری از تخته سنگ های بلند و کم حجم و ملات گچ ساخته شده و قاعده آن ازبیرون به شکل برج است . زیارتگاه در ابتدا از داخل نیز به صورت برج بود که در تعمیرات و تزیینات عهد صفوی جدار درونی آن به صورت هشت ترکی در آمد.
امامزاده عبدالله
این بنا نزدیک قلعه صدری قرار دارد و منسوب به یکی از نوادگان امام سجاد (ع) است . بر فراز بقعه ی این زیارتگاه ، ایوانی الحاقی قرار دارد که قسمتی از آن ،  نزدیک درگاه ، به شیوه معرق ، کاشی کاری شده و احتمالاً به دوره قبل از حکومت قاجار تعلق دارد.

امامزاده علی بن  جعفر(ع)
امامزاده علی بن جعفر مشهور به ” در بهشت ” در شرق شهر قم قرار دارد. بنا هشت وجهی با گنبد دو پوشش هرمی شکل ، به اوایل سده هشتم هـ . ق تعلق دارد که در دوره قاجار ایوان و بیوتاتی بدان اضافه شد. این امامزاده مدفن ” علی بن جعفر ” فرزند امام صادق (ع) است . این بقعه پس از آستانه مقدسه بربقیه اماکن و مقابر استان قم از نظر تزیینات برتری دارد. یکی از مهم ترین عناصر تزیینات این بقعه هنر گچبری به کار رفته درآن است که در زمره ی برجسته ترین آثار هنری سده هشتم وهم طراز بناهایی همچون ” گنبد علویان همدان ، ” مدرسه حیدریه ی قزوین” و ” بقعه پیربکران اصفهان ” محسوب می شود.

کاشی های کوکبی زرین فام ازاره بنا بالغ بر ۹۴ پارچه با نقش های گیاهی ، حیوانی وانسانی و کتیبه هایی به خط نسخ شامل آیات قرآن ،  روایات مذهبی و ابیات فارسی ، از دیگر تزیینات منحصر به فرد این بقعه به حساب می آیند و بخش هایی از آنها ، امروزه زینت بخش بسیاری از موزه های ایران وجهان است.

محراب زرین فام بنا که در طاق نمای جنوبی بقعه قرار داشت و به دستور ” یوسف بن علی بن محمد بن ابن طاهر” آخرین فرد از خاندان ابی طاهر به سال ۷۳۴ هـ . ق ساخته شده بود ، یکی دیگر از آثارهنری این بقعه است . این محراب امروزه زینت بخش موزه ی دوران اسلامی درموزه ملی ایران است.

امامزاده معصومه ( زینب خاتون)
بنای امامزاده سیده معصومه ( زینت خاتون ) از احفاد ( نوادگان ) امام موسی کاظم (ع) ، دردامنه کوهی درشمال غربی شهر کهک قرار دارد. هرچند به استناد شواهد باقی مانده ، اسکلت اصلی بنا به پیش از دوران صفوی تعلق دارد ، اما به اعتبار یک قطعه چوب منبت که از صندوق منبت روی قبر باقی مانده  وکتیبه ای  که با تاریخ ۹۹۹ هـ . ق موجود است ، بنا والحاقات جانبی آن متعلق به دوران صفوی است.

برجسته ترین اثر هنری بازمانده از امامزاده معصومه، در منبت گره کاری و گل میخ کوبی شده آن است که تاریخ ۹۷۹ هـ. ق برروی آن حک شده و امروزه زینت بخش موزه باغ فین کاشان است.
امامزاده ناصر(ع)
بنای چهار ضلعی امامزاده ناصرالدین (ع) در شهرقم از آثار سده دوازده هـ . ق یا اواخر دوره صفویه به شمار می رود. این بقعه به صورت چهار گوش مختلف الاضلاع به طول ۵۰/۴ متر وعرض ۲۰/۴ متر است . جداره های بنا تا حدود یک متر از سنگ مرمر پوشیده شده و بقیه آن با کاشی های فیروزه فام ساده وخشتی و آینه کاری تزیین یافته است.

سقف زیارتگاه از داخل مزین به آینه و گچبری است. نمای بیرونی بنا از آجر و کاشی ساخته شده است . این بنا دو مدخل دارد، اما فاقد صحن ، ایوان و بیوتات است. در این بنا یکی از نوادگان امام حسن مجتبی (ع) مدفون است.
امامزاده هادی (ع)
درکنار جاده جمیزقان – قاهان  در دامنه کوه ، بقعه ای به نام امامزاده هادی (ع) قرار دارد. وی یکی از فرزندان امام موسی کاظم (ع) و برادر امام رضا (ع) وحضرت معصومه (س) است . بنای این زیارتگاه از هشت صد سال پیش به جای مانده است.
شاهزاده هادی
این زیارتگاه از دوره صفویه باقی مانده و در روستای وشنوه قرار دارد . بنای آن دارای ساختمانی چهار ضلعی است که با گنبدی ترک از کاشی تزیین یافته است . برجدارهای ساختمان نقاشی قدیمی به جای مانده است . این نقوش حدود هفتاد سال پیش توسط ” میر حسن نقاش ” انجام شده است.

از دیگر امامزاده های استان قم می توان به موارد زیر اشاره  نمود: امامزاده ابراهیم در بخش کهک در روستا ی  سیرو، امامزاده فاضل از بناهای دوره قاجاریه در روستا ی  بیدهند بخش کهک از دوره صفویه ، بقعه متبرکه سکینه خاتون یکی ازنوادگان امام کاظم (ع) که از سال های آغازین دوره صفویه دربخش مرکزی روستای زالون آباد به جای مانده است ، بنای شاهزاده مهدی غایب از دوره صفویه در بخش خلجستان روستای کاسوا، بنای امامزاده عاقب متعلق به دوره قاجاریه در بخش خلجستان روستای بنابر، شاهزاده ابوطالب از بناهای دوره صفویه در بخش خلجستان روستای نویس ، شاهزاده احمدبن علی متعلق به سده نهم هـ . ق در بخش خلجستان روستای کاسوا، بقعه علمدار احتمالاً از سده های پنجم وششم هـ. ق در روستای کیاب بخش خلجستان ، بقعه سلطان محمود از دوره صفویه در بخش کهک درروستای صرم ونیز مقبره شیخ اباصلت در محله مسجد جامع قم از دوره صفویه ، آرامگاه شاهزاده احمد بن محمد حنیفه از آثار سده های هشتم تا دهم هـ . ق درکنار امامزاده شاه سید علی قم، امامزاده ابوالعباس احمد (ع) ، مجاور ” در بهشت ” قم از آثار سده هشتم هـ . ق ، امامزاده شاهزاده احمد وعلی حارث در خاکفرج ، امامزاده شاهزاده جعفر غریب مدفن ، یکی از نوادگان حضرت امام کاظم (ع) در شرق شهر قم ، چهار امامزاده از دوره قاجاری در کنار مسجد جامع  و گورستان قدیمی شهر کهک و…

مقابر باغ گنبد سبز
شهر قم درسده هشتم هـ . ق شاهد ساخت یادمان های مذهبی تاریخی متعددی بود که درفرهنگ معماری ایران به نام ” برج های آرامگاهی ” شناخته می شوند. شاخص ترین این بناها مجموعه ای را تشکیل می دهند که تحت عنوان ” مقابر دروازه کاشان قم” شناخته می شوند .

دراین سه بنا که از نظر هنر گچبری از نمونه های منحصر به فرد به شمار می روند، امرای خاندان ” علی صفی”  فرمانروایان مستقل قم در سده هشتم هـ . ق مدفونند. این مجموعه از سه برج آرامگاهی تشکیل شده که از جنوب به شمال قرار گرفته اند.

مقبره ” خواجه اصیل الدین ” که دو تن از امرای خاندان صفی در آن به خاک سپرده شده اند و تاریخ ۷۶۱ هـ . ق در این برج مشاهده می شود.

مقبره ” خواجه علی صفی ”  مدفن سه تن از امرای خاندان صفی . تاریخ ۷۹۲ هـ. ق  در این آرامگاه به چشم می خورد .

مقبره شمالی به اواخرسده هشتم و اوایل سده نهم هـ . ق تعلق دارد.

شلجمی : اگر دو قوس از دایره بر سطحی محیط شود که هر دو از نصف دایره طولشان بیشتر باشد و انحداب یا کوژی آن دو در دو جانب باشد آن شکل را شلجمی گویند.

ازاره : آن قسمت ا ز دیوار اتاق و یا ایوان که از کف طاقچه تا روی زمین بود.