دوران امپراتوری هخامنشی بصورت خلاصه

هخامنشیان در ابتدا شاه بومی پارس و انشان بودند. کورش دوم هخامنشی معروف به کورش کبیر بر دولت ماد مسلط شد و سپس لیدی و بابل را فتح کرد و امپراتوری هخامنشی را تاسیس کرد.

در واقع این امپراتوری تداوم زندگی دولت ماد بود زیرا هخامنشیان و مادها از یک خانواده و فرهنگ بودند. آنها دویست و بیست سال بر بخش بزرگی از دنیای آن زمان حکمرانی کردند که از رود سند تا دانوب و از آسیای میانه تا آفریقا گسترده بود. سر انجام با شکستی که از اسکندر مقدونی خوردند امپراتوری آنها متلاشی شد

سلسله هخامنشی توسط کورش در سال ۵۵۹ پیش از میلاد تاسیس شد. او در سال ۵۵۰ پ م بر آستیاک شاه ماد و به قولی پدر بزرگ خود غلبه کرد. منطقه دولت ماد کاملا مشخص نیست ولی از غرب شامل کاپادوکیه و ارمنستان و از شرق تا هیرکانی گسترده بوده است. کورش در سال ۵۴۷ پ م لیدی را فتح می کند. او سغد و باکتریا و قسمتهایی از هند را گرفت و در سال ۵۳۹ پ م بابل را فتح کرد. او پاسارگاد را به عنوان پایتخت خود در محلی که بر آستیاگ غلبه کرده بود ساخت. کورش در سرزمین ماساگتها در شرق قلمرو خود در سال ۵۳۰ پ م کشته می شود. زندگی او در هاله ای از ابهام قرار دارد.

پسر کورش به نام کمبوجیه جانشین او می شود. در سال ۵۲۵ پ م مصر را فتح کرد. سه سال بعد وقتی که او در مصر بود گیوماته خود را شاه نامید و کمبوجیه برای باز پس گیری حکومت رو به پارس نهاد ولی در راه بازگشت کشته می شود زیرا در حین سوار شدن بر اسب خنجرش وارد تنش می شود.

در این زمان جمعی از بزرگان پارسی به رهبری داریوش به گئوماته شاه دروغین حمله می کنند و او را می کشند. در این زمان داریوش شاه می شود. او پسر یا برادر کورش نبود و از تیره دیگری از هخامنشیان است. پس از آن خیلی از استانهای تحت تابعه شورش می کنند و مهمترین آنها ماد و بابل بودند. داریوش همه را دوباره مطیع خود می کند و پس از ۱۹ جنگ در یک سال آرامش به امپراتوری هخامنشیان بر می گردد. داریوش در دیواره بیستون محلی بر سر جاده باستانی ماد به بابل دست آوردهای خود را بر دیواره سنگی حک می کند. داریوش با درایت و قدرت به سلسله هخامنشی روح تازه ای می دهد. او ساتراپی ها را بر پا می کند. کاخهای شوش را می سازد. شاهنشاهی را از مقدونیه تا پاکستان و از دریای خزر تا شمال لیبی گسترش می دهد. قبل از مرگ خود خشیارشا پسرش را به شاهی بر می گزیند.

در زمان خشیارشا گسترش قلمروی حکومت پایان می یابد و قندهار و تاکسیلا مستقل می شوند. او درسال ۴۸۰ پ م نیز از آتنی ها شکستی می خورد و این شکست برای آنها خیلی مهم می افتد. بعد از او اردشیر اول به شاهی می رسد و بعد از اردشیر داریوش دوم شاه می شود. تا این زمان امپراتوری هخامنشیان قدرت بلا منازع روی زمین می باشد و تاثیر مستقیمی بر روی همسایگان خود می داشت.

پس از مرگ داریوش دوم اردشیر دوم و کورش صغیر با هم نبرد می کنند و کورش صغیر که از مزدوران یونانی کمک گرفته بود شکست می خورد و کشته می شود و اردشیر دوم بر تخت می نشیند. در این زمان مصر نیز مستقل می شود. پس از او اردشیر سوم به شاهی می رسد ولی خیلی زود در دربار کشته می شود و بالاخره داریوش سوم به شاهی می رسد. چند ساتراپی مستقل می شوند ولی داریوش سوم دوباره آنها را مطیع می کند.

در این زمان اسکندر پادشاه کشور مقدونیه به آسیای صغیر حمله می کند. او سوریه را می گیرد. داریوش سوم در سال ۳۳۳ پ م در محلی به نام ایسوس از اسکندر شکست می خورد. سپاه ایران دوباره نوسازی می شود و دو سال بعد در گوگمل شکست نهایی را از مهاجمین می خورد. داریوش سوم در سال ۳۳۰ کشته می شود و سلسله هخامنشی منقرض می شود. اسکندر خود را شاه هخامنشی می نامد و تخت جمشید و دیگر مناطق قدرت هخامنشی را غارت می کند. او برای آنکه روح هخامنشی را نیز از بین ببرد تخت جمشید را به آتش می کشد.
معماری هخامنشی

بارزترین هنر هخامنشی همانا معماری آن است. کاخها و آرامگاههای هخامنشی پس از گذشت بیست و پنج قرن همچنان استوار و زیبا هستند. پاسارگاد، هگمتانه، شوش، تخت جمشید، بابل و گورهای شاهی نمونه هایی از معماری هخامنشی هستند. ستونهای بلند سنگی استوار حجاریهای زیبا با نقوشی حاکی از دوستی بدون خونریزی مانند گذشتگان آنها وساختمانهای بلند آثاری از هنر معماری هخامنشی هستند. آنان بر تمامی همسایگان و کشورهای زیر سلطه خود تاثیر گذاشتند و نمی توان هنر معماری دوران باستان را بدون در نظر گرفتن هنر هخامنشی بررسی کرد. به سبب گستردگی کشور هخامنشیان هنرمندان برتر نیمی از جهان باستان در خدمت آنان بودند و آنان با مدیریت درست بر آنها توانسته اند از خود یادگارهایی به جای گذارند که هنوز جزو شاهکارهای معماری به شمار می آیند.