عطایاى سلطنتى هخامنشیان

یونانیان خوب مى دانستند که با خدمتگزارى به شاه بزرگ امکان دریافت عطایا و هدایا را خواهند یافت ( ر. ک. هرودوت، کتاب ۷، بند۱۳۴ – ۱۳۷ ؛ کتاب ۸، بند ۵ ؛ کتاب ۹، بند ۱۸ و غیره ). گزنوفون که پیوسته به این ویژگى در ایدئولوژى و راه و رسم سلطنت هخامنشیان اشاره مى کند، در اقتصاد آن را چنین توضیح مى دهد: اگر فرماندهان پادگانها و گردانها کار خود را خوب انجام دهند « شاه مقام و منصب ( tai timais auxei ) آنان را ارتقا مى بخشد و آنان را در عطایاى بزرگ غوطه ور مى سازد » ؛ در عوض « دیگران را به سختى کیفر مى دهد، برکنار مى کند و براى انجام وظایفشان دیگران را منصوب مى کند » ( کتاب ۴، فصل ۷ ) . همچنین است در مورد مأمورانى که مسئول بالا بردن بازدهى اراضى زیر کشت بودند ( کتاب ۴، فصل ۸ ) . بر اساس همین پیش فرضهاست که گزنوفون سیماى آرمانى شده کوروش صغیر را ترسیم کرده است:

همه مى دانستند که کسانى را که در سپاهیگرى دلیرى نشان مى دادند، بسیار مى ستود… اگر مى دید آگاهانه خود را در معرض خطر قرار مى دهند، به آنان حکومت ناحیه اى را که مطیع کرده بودند، مى داد و با دادن عطایاى دیگر آنان را گرامى مى داشت… اگرکسى را قصد آن بود که در عدالت ممتاز باشد، آنچه بیش از هر چیز براى کوروش اهمیت داشت، فراهم آوردن امکاناتى بودکه به وی بیش ازکسانى که در جستجوى سودهاى غیر عادلانه بودند، رفاه بخشد… اگر کسى فرامین او را به طور دقیق اجرا مى کرد، تلاش ( prothymai ) او را بى پاداش ( akharistos ) نمى نهاد… وى در توزیع عطایا با توجه به سلایق و نیازهاى خاص افراد، بخشنده ترین کس بود (آناباسیس، کتاب ۱، فصل ۹، بند ۱۴-۲۲).

پیداست که گزنوفون چهره کوروش صغیر را از چهره اى که از کوروش کبیر ساخته، اقتباس کرده است:

بیهوده مى کوشید به لحاظ میزان درآمد خود از همه پیشى جوید، زیرا به لحاظ میزان بى نظیر عطایا از دیگران برتر بود. کوروش این راه را گشود، حتى در روزگار ما نیز شاهان با دادن عطایا خودنمایى مى کنند. آیا کسى را مى شناسید که دوستانى ( philoi ) توانگرتر از شاه پارسیان داشته باشد؟ چه کسى پیرامونیان خود را به خلعتهایى پسندیده تر از خلعتهاى شاه پارس مى آراید؟ عطایاى چه کس چون برخى از عطایاى شاه، نظیر بازوبند، گردنبند، اسبان با لگام زرین، نشان اعطا کننده را بر خود دارد؟ هیچ کس نمى تواند چنین چیزهایى داشته باشد مگر آنکه آنها را از شاه پارس دریافت کرده باشد ( کوروپدیا، کتاب ۸، فصل ۲، بند ۷- ۸ ) .