تاریخچه تخت جمشید

مروری بر تاریخچه تخت جمشید

یونانیان تخت جمشید را”پرسپولیس” به معنای شهر پارسه می‌نامیدند. در زمان ساسانیان نیز آنرا “ست ستون” یا همان صد ستون می‌خواندند. اما نام اصلی تخت جمشید “پارسه کرته” است که اشاره دارد به پارسیان یکی از سه شاخه بزرگ قوم آریایی و به وجود آوردنده سلسله هخامنشی. درگل نوشته‌ها و نیز کتیبه در گاه سنگی تالار ورودی تخت جشید، از این مجموعه با عنوان “پارسه” یاد شده است. مجموعه تخت جمشید مهم‌ترین پایتخت مقاومت هخامنشی در استان فارس و در نزدیکی شهر شیراز جای گرفته است.

این مجموعه باستانی شامل حصارها، کاخ‌ها،‌ بخش‌های خدماتی و مسکونی، نظام‌های مختلف آبرسانی و بخش‌های مختلف دیگری است.

بنیانگذار تخت جمشید چه کسی است؟

تخت‌جمشید به وسیله “داریوش اول” سومین شاه سلسله هخامنشی بنیان نهاده شد، اما تا زمان حیات وی کامل نشد و ساخت و سازها در دوره جانشینان او یعنی فرزندش “خشایارشا” و نوه‌اش “اردشیر اول” ادامه پیدا کرد. البته عملیات ساختمانی در تخت جمشید تا پایان دوره هخامنشی متوقف نگردید. اما عمده کارها در زمان سلطنت سه پادشاه یاد شده ، به انجام رسید. بنابراین هنوز هم در تخت جمشید بقایای بناهای نیمه کاره به چشم می‌خورد. یکی از این بناها دروازه بزرگی است که در ضلع شمال شرقی مجموعه قرار دارد.

استفاده از عدد پی در ساخت تخت جمشید

مهندسان هخامنشی در ساخت سازه‌های سنگی و ستون‌های تخت جمشید که دارای اشکال مخروطی است، از عدد پی استفاده می‌کردند. آنها راز استفاده از عدد پی (۱۴/۳ ) را دو هزار و پانصد سال پیش کشف کرده بودند

تخت جمشید در ۵۷ کیلومتری شمال شیراز قرار داد و بر خلاف آنچه اغلب می‌پندارند، نه در محدوده شهر شیراز که در حوزه شهرستان “مرودشت” واقع شده است

عدد پی در علم ریاضیات از مجموعه اعداد طبیعی محسوب می‌شود. این عدد از تقسیم محیط دایره بر قطر آن به دست می‌آید. کشف عدد پی جزو مهم‌ترین کشفیات در ریاضیات است. کارشناسان ریاضی هنوز نتوانسته اند زمان مشخصی برای شروع استفاده از این عدد پیش بینی کنند. عده زیادی، مصریان و برخی دیگر، یونانیان باستان را کاشفان این عدد می‌دانستند اما بررسی‌های جدید نشان می‌دهد هخامنشیان هم با این عدد آشنا بودند.

تخت جمشید دقیقاً در کجا قرار دارد؟

تخت جمشیددر ۵۷ کیلومتری شمال شیراز قرار داد و بر خلاف آنچه اغلب می‌پندارند، نه در محدوده شهر شیراز که در حوزه شهرستان “مرودشت” واقع شده است. این اثر باستانی در دامنه کوهی موسوم به “کوه رحمت” جای گرفته که در زمان هخامنشیان از تقدس مذهبی برخوردار بوده است. در واقع برای ساختن تخت جمشید، بخش بزرگی از دامنه کوه رحمت را تسطیح کرده و به صورت یک صفه درآورده‌اند. این صفه ۱۷۷۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و مشرف به دشت زیبا و آباد مرودشت است. مردم همواره از جبهه غربی وارد تخت جمشید می‌شوند که شیبی ملایم به سمت کاخ دارد و از این رو کمتر متوجه ارتفاع آن می‌شوند. اما از جبهه جنوبی و از درون دشت، تخت جمشید در جایگاهی بلند و بسیار پرابهت دیده می‌شود. تخت جمشید چند ساله است؟

تخت جمشید در دوره زمامداری سلسله هخامنشیان(۵۵۹ تا ۳۳۳ پیش از میلاد) ساخته شده است. بررسی‌های تاریخی نشان می‌دهد که ساخت این اثر سترگ معماری در سال ۵۱۸ ب.م آغاز شد و بیش از یکصد سال به طول انجامید. بنابراین، اگر آغاز ساخت تخت جمشید را ملاک قرار دهیم، این اثر اکنون ۲۵۲۳ ساله است و اگر زمان تقریبی پایان ساختنش را در نظر بگیریم، ۲۴۲۳ سال عمر دارد.

ویژگی‌های نقش‌ها در تخت جمشید

در نقش‌های تخت جمشید، درخت و گیاه و بیش از همه نیلوفر آبی و سرو که نماد تقدس است، دیده می‌شوند. گل نیلوفر که در تمام نقاط تخت جمشید حجاری شده می‌توان نماد تمدن هخامنشی دانست. این گل که در اکثر تصویرها در دست پادشاهان و بزرگان است سمبلی از صلح و دوستی است. گفته می‌شود که ۱۲ گلبرگ این گل بیانگر دوازده ماه است. تصویر زیاد گل‌ها در تخت جمشید علاوه بر این که خوش بوئی و زیبائی این مکان را نشان می‌دهد، دلیلی بر بالا بودن سطح فرهنگ ایرانیان آن زمان نیز بوده‌است وجود درخت سرو به دلیل سبزی و خرمی درختی بهشتی است. در نقش برجسته‌های پلکان آپادانا و کاخ تچر نماینده هر ملتی با یک درخت سرو از نماینده ملت دیگر جدا شده‌است. از نیلوفر نیز برای آرایش حاشیه نقش‌ها و نیز پایه ستون‌ها بسیار استفاده شده‌است. سر ستون‌ها بیشتر آراسته به سر گاو و عقاب هستند. گاو نمادی از برکت و قدرت طبیعت بوده‌است.

تخت‌ جمشید به وسیله “داریوش اول” سومین شاه سلسله هخامنشی بنیان نهاده شد، اما تا زمان حیات وی کامل نشد و ساخت و سازها در دوره جانشینان او یعنی فرزندش “خشایارشا” و نوه‌اش “اردشیر اول” ادامه پیدا کرد

عقاب پرنده‌ایست بلند پرواز که تصویر او بر درفش هخامنشیان نقش می‌شده است. از ویژگی‌های هنر هخامنشی در تخت جمشید ساختن ایوان‌های متعدد و قرینه‌سازی در طرح بنا و نقش برجسته‌ها بوده‌است. به عنوان نمونه در دروازه ملل در دو طرف ورودی دروازه گاوهای بالدار با صورت انسان کوچک‌ترین تفاوتی ندارند و این امر نمایانگر هنر معجزه آسای هخامنشی است. ایرانیان در بنای تخت جمشید، هنر ملت‌ها و سرزمین‌های دیگر را با هنر سرزمین خود درآمیختند و هنری پدید آوردند که هنر عصر هخامنشی نامیده شد. شیوه معماری و تزئینی تخت جمشید، پس از سقوط هخامنشیان و در ایران و نیز خارج از ایران به ویژه در هند تقلید شد. امروز نیز از این شیوه معماری الهام گرفته می‌شود.

تخت‌جمشید در سال ۱۹۷۹ میلادی از سوی سازمان فرهنگی ملل متحد (یونسکو) به عنوان یکی از ده اثر برجسته میراث فرهنگی بشری به ثبت رسیده است . تخت جمشید از این نظر اهمیت دارد که بخش اعظم آن با تراشیدن قسمتی از کوه به وجود آمده‌است.

فرآوری :طاهره رشیدی